ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ -1

[dalvinder45]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਦਾਖ-1

​

ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਤੇ ਕੋਸ਼ ਲਿਖਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਸਹੀ ਵੇਰਵੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਜਦੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਦੂਤਾਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਕੌਫੀ ਟੇਬਲ ਬੁੱਕ ਭੇਜੀ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ, ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਯਾਤ੍ਰਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।​

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭ੍ਰਮਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼, ਯੂਰਪ ਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਤਕ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸੰਨ 1498 ਈ: ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੰਨ 1524 ਈ: ਤਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ, ਪੂਰਬ, ਦੱਖਣ, ਉਤਰ ਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਭਾਵ ਮਾਇਆ-ਮੋਹ ਤੋਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਕੀਤੀ ਯਾਤਰਾ। ਮਾਇਆ-ਮੋਹ ਦਾ ਤਿਆਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਈਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਤੇ ਰੱਬੀ-ਗਿਆਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਯਾਮਤਾ ਰਾਹੀਂ ਗਿਆਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਰਚਿਤਾ ਇਕ ਹੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਉਸੇ ਦੇ ਹੀ ਰਚੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਭਾਈ ਬੰਦ ਹਨ ਇਸ ਸਭ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੋਂ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਊਚ-ਨੀਚ, ਅਮੀਰ-ਗਰੀਬ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਧਰਮ ਆਦਿ ਦੇ ਬਖੇੜੇ ਤਾਂ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਅਧੀਨ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਅਪਣੇ ਘੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾਂ ਨੇ ਨਾ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਬਣਾਏ। ‘ਨਾਂ ਕੋ ਹਿੰਦੂ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ’ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਈਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਤੇ ਦਿਤਾ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੈਗੰਬਰਾਂ ਤੇ ਬੁਧੀ ਜੀਵੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੰਨਿਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਅਸੂਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਹ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਹ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਬਾਹਰੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇਹ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਹੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਜਾਲ ਬੁਣੇ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਫਸੀ ਆਮ ਜੰਤਾ ਫਸੀ ਜੰਤਾ ਤੜਪਣ ਲੱਗੀ।ਅੰਤਰਯਾਮਤਾ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਅੰਧਕਾਰ ਵਿਚ ਫਸੀ ਜੰਤਾ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦਰਸਾਉਣ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਦੇਣ, ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਂਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਪੰਡਿਤਾਂ, ਕਾਜ਼ੀਆਂ, ਮੁਲਾਂ, ਰਾਜਿਆਂ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਲੋਂ ਰੋਕਕੇ ਸੱਚ ਤੇ ਸੱਚੇ ਨਾਲ ਜੋੜਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਸਾਰਾ ਜਹਾਨ ਹੀ ਇਸ ਭਰਮ ਜਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਹੀ ਅਪਣੀ ਕਰਮਭੂਮੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਪੂਰੇ ਛੱਬੀ ਵਰ੍ਹੇ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਕੇ ਝੂਠ ਉਘਾੜਣ, ਸੱਚ ਸਮਝਾਉਣ ਤੇ ਸੱਚੇ ਨਾਲ ਜੋੜਣ ਲਈ ਮਨੁਖਤਾ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ, ਭਾਈਵਾਲਤਾ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ. ‘ਕਿਰਤ ਕਰਨ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ’ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਘਰ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਤੇ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ, ਝੂਠੀਆਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੇ ਮਨਮਤਾਂ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ। ਮੁਲਾਂ-ਕਾਜ਼ੀਆਂ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ-ਪੰਡਿਤਾਂ ਦੇ ਭਰਮ ਜਾਲ, ਰਾਜਿਆਂ-ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਤਸ਼ਦਦ, ਜ਼ੁਲਮ, ਜ਼ੋਰ-ਜਬਰਦਸਤੀ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨੀ ਰੂਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਹਿਲਾ ਕੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਵਲ ਮੋੜਿਆ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਇਸ ਦਿਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ੇ ਸਦਕਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰੋੜਾਂ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕ-ਪੰਥੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਪਿਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਲਾਈ ਗੁਰੱਗਦੀ ਰਾਹੀਂ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਮੰਜੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਧਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਦੀ ਤੇ ਫੈਲਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਨਾਨਕਪੰਥੀਆਂ ਦਾ ਨਾਤਾ ਟੁੱਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਹੋਣ ਤੇ ਸਮੁਚੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਬੜੀ ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਥਾਂ ਥਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕੇ ਤੇ ਮਨਾਏ ਹਨ।ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ, ਸਿੱਖ ਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੇ ਦੇਸਾਂ-ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੀ ਇਸ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬੜਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ।ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਰੂਹ ਵੇਖੀ ਗਈ ।



ਇਸ ਸ਼ੁਭ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਇਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਲੇਖਕ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਸਤਾਰਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤ੍ਰਾਲੇ ਦੀ ਮੰਗ ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਛਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਕਾਫੀ ਟੇਬਲ ਬੁੱਕ ‘ਲਾਈਫ ਐਂਡ ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ’ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜੋ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗੋਲਡਨ ਆਫਸੈਟ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿਚ ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਵਲੋਂ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰ ਕੁ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ‘ਗਲੋਬਲ ਟ੍ਰੇਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ’ ਦੀ ਪ੍ਰੂਫ ਰੀਡਿੰਗ ਚਾਲੂ ਹੈ ਜੋ ਲੇਖਕ ਦੀ ਪਿਛਲੇ ਚਾਲੀ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਘੋਖਣ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬੰਗਲੌਰ ਵਾਸੀ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਧਰਮਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਨਿਹੰਗਤਾ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਭੱਜ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਤਸਦੀਕ ਕਰ ਦਿਤੀ ਸੀ।ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਤੇ, ਉਹ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 60 ਤੋਂ 70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੌੜਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਸਬੰਧੀ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਦੂਸਰੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਦੌੜਕੇ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ।

ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਧਰਮਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ

ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਘੋਖ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਲਈ ਅਪਣੀ ਐਸ ਯੂ ਵੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਥਾਂਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਦੀ ਗੱਲ਼ ਨੂੰ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਮੰਨਿਆਂ।ਸਰਦਾਰ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲੰਡਨ ਲਈ 5500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫਰ ਐਸਯੂਵੀ ਖੁਦ ਚਲਾਕੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਧਾਰੀ ਯਾਤਰੀ (ਟਰਬਨ ਟ੍ਰੈਵਲਰ) ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ।

ਰੂਟ 'ਤੇ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਯਾਤ੍ਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਲਈ।ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲ ਚਲਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੁਨਿਹਰਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਦੋ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਡਬਲਯੂਐਸਸੀ (ਵਿਸ਼ਵ ਸਿੱਖ ਕੌਂਸਲ) ਦੀ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਪਰਚਾ ਪੜ੍ਹਣਾ ਸੀ।ਯੂਐਸਏ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਜਿਸਦਾ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਮੇਰੇ ਮਨ' ਤੇ ਭਾਰੀ ਪਿਆ ਅਤੇ ਮੈਂ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 'ਹਾਂ' ਕਹਿ ਦਿੱਤੀ।

ਚਾਵਲਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛੇ ਗੁਆਂਢੀ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਸਪੋਰਟ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜੋ ਮੈਂ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਸਫਰ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਝ ਗਈ।ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਚਾਵਲਾ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ, ਇਕ ਡਰਾਈਵਰ, ਦੋ ਕੈਮਰਾਮੈਨ, ਤੇ ਇਕ ਵਿਡੀਓ ਐਡੀਟਰ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਤਵਾਂ ਮੈਂ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਕਾਫਲੇ ਵਿਚ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ, ਇਕ ਐਸ ਯੂ ਵੀ ਅਤੇ ਇਕ ਕਾਰ, ਦੋ ਡਰੋਨ ਕੈਮਰਾ ਤੇ ਸੱਤ ਹੋਰ ਕੈਮਰਾ, ਦੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਬਾਕੀ ਅਪਣਾ 4 ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਕੁਝ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਸੁਕਾ ਰਾਸ਼ਨ ਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਸੀ ।ਐਸ ਯੂ ਵੀ ਚਾਵਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖੁਦ ਚਲਾਉਣੀ ਸੀ ਤੇ ਕਾਰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸੀ।ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਤ੍ਰਾ ਫੰਡਿੰਗ ਦੀ ਆਫਰ ਵੀ ਆ ਗਈ ਤੇ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਟੀਵੀ ਉਤੇ ਕਵਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ ਆਫਰ ਦੇ ਦਿਤੀ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਜੀਟੀ ਰੋਡ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਤੋਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਯਾਤਰਾਵਾਂ (ਸਿਵਾਇ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ) ਇੰਜਨੀਅਰ ਧਰਮਿੰਦਰ ਨੇ ਘੋਖ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ 01 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ 11 ਵਜੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸੀ। ਮੈਂ ਬਲਾ ਬਲਾ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੀਟੀਸੀ, ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ 120 ਐਪੀਸੋਡਾਂ ਲਈ ਲਾਈਵ ਕੁਮੈਂਟਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਅਡਵਾਂਸਡ ਕੈਮਰਿਆਂ ਅਤੇ ਡਰੋਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀਡੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਹਰੇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀਆਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਵਜੋਂ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੈਨਲਾਂ ਲਈ ਸੀਰੀਅਲ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ 3-4 ਘੰਟੇ ਦੀ ਵੀਡੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਵਰੇਜ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਾਡੀ ਲੇਹ ਲਦਾਖ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਬੜਾ ਹੀ ਰੋਚਿਕ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਇਸ ਲਿਖਾਰੀ ਨੇ 30 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ ਸ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਟਰਬਨ ਟ੍ਰੈਵਲਰ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੜਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਕਾ ਟਿੱਲਾ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਨਾਨਕ ਪਿਆਉ, ਹਲਦੌਰ. ਬਿਜਨੌਰ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਤਕ ਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਦੂਜੇ ਪੜਾ ਵਿਚ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਤੋਂ ਨਾਨਕਮਤਾ ਤੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ 2 ਜੁਲਾਈ ਤਕ ਜਾਣਾ ਸੀ।ਤੀਜਾ ਪੜਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ, ਨੈਨੀਤਾਲ, ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਬਾਘੇਸ਼ਵਰ 4 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ ।ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਤੋਂ ਅੱਗੇ 6 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਕੋਟਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ ਹਰਿਦੁਆਰ ਜਾ ਠਹਿਰਨਾ ਸੀ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੋਂ ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਮਾਹੀਸਰ, ਜੌਹੜਸਰ, ਪਿੰਜੌਰ, ਕਾਲਕਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ 8 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾ ਠਹਿਰਨਾ ਸੀ।ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਬਿਲਾਸਪੁਰ, ਸੁਕੇਤ ਸੁਰਿੰਦਰਨਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ 10 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ।ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਰਵਾਲਸਰ, ਭੁੰਤਰ, ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ 12 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਮਨੀਕਰਨ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ।ਅੱਗੇ ਮਨੀਕਰਨ ਤੋਂ ਭੁੰਤਰ, ਕੁਲੂ, ਮਨਾਲੀ, ਰੋਹਤਾਂਗ, ਕੇਲਾਂਗ, ਹੇਮਸ ਗੋਂਫਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ 14 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ।ਲੇਹ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਾਰਗਿਲ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਮਟਨ ਪਹਿਲਗਾਮ ਦੀ ਯਾਤ੍ਰਾ 18 ਜੁਲਾਈ ਤਕ ਦੀ ਸੀ। ਮਨੀਕਰਨ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਵੱਖ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼, ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਭੈ ਅਤੇ ਰਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁੱਲ ਭੁਲਈਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਦੇ ਹੋਏ ਲਗਭੱਗ ਤਹਿ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੁਖ ਵਿਸ਼ਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਤੇ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪੱਕਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।ਟਰਬਨ ਟ੍ਰੈਵਲ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ਨਾਲ ਇਹ ਲਿਖਾਰੀ ਕੁਲੂ-ਮਨਾਲੀ ਦੇ ਰਸਤੇ 2019 ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਲੇਹ ਪਹੁੰਚਿਆ।ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਯੋਜਨਾ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਉਸੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦਾ ਹਿਸਾ ਸੀ।ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਦੱਖਣੀ ਉਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉਤਰਾਖੰਡ ਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰ ਚੁਕੇ ਸਾਂ।ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮਨੀਕਰਨ ਤੋਂ ਲੇਹ ਤੇ ਕਾਰਗਿਲ ਦੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਸਾਡਾ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਭਾਰਤ ਦੇ 27 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 6 ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ 120 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਯੂਪੀ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਪੂਰਬੀ-ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਲਦਾਖ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪਾਕ- ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਬਾਕੀ ਦਾ ਯੂਪੀ, ਬਿਹਾਰ, ਨੇਪਾਲ, ਸਿੱਕਮ, ਭੂਟਾਨ, ਅਸਾਮ, ਅਰੁਣਾਚਲ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਮੇਘਾਲਿਆ, ਮਣੀਪੁਰ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ, ਮਿਜ਼ੋਰਮ, ਮਿਆਂਮਾਰ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਬੰਗਾਲ, ਝਾਰਖੰਡ, ਉੜੀਸਾ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਆਂਧਰਾ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਤਮਿਲਨਾਡੂ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਕੇਰਲਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਐਮ ਪੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸੀ ਜਿਸ ਪਿਛੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉਦੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਵਿਡੀਓ ਬਣਾਉਣਾ ਤੇ ਪੀਟੀਸੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਨੈਟਵਰਕਾਂ ਤੇ ਕਵਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਤੇ ਹੀ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਉ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਕਾ ਟਿੱਲਾ ਨੂੰ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ। ਦੋਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਪੱਛਮੀ ਯੂਪੀ (ਹਲਦੋਰ, ਬਿਜਨੌਰ ਨੇੜੇ) ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਮਾੜੇ ਅਨਸਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਜਾਵਟ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਭੰਨਤੋੜ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਾਤ ਨੂੰ SUV ਦੀਆਂ ਹੈੱਡਲਾਈਟਾਂ ਵੀ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੈੱਟ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਾਹਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਈਆਂ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਰੂਟ ਚਾਰਟ ਅਤੇ ਦੌਰੇ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।

 

[dalvinder45]

2. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਉ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਉ

ਸਾਡੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿੱਥੇ 30 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੰਨ 2015 ਵਿਚ ਹਰਿਦੁਆਰ, ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ, ਨਜੀਬਾਬਾਦ, ਮੇਰਠ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪਾਣੀਪਤ-ਸੋਨੀਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।ਉਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਉਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ।ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਆਏ ਅਤੇ ਇੱਸ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਰੁਕੇ । ਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਆਮ ਯਾਤਰੀ ਦੋਵੇਂ ਜੀ.ਟੀ. ਰੋਡ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਨ; ਭਿਆਨਕ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਕਦੇ ਅਤੇ ਪਿਆਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਹ ਲੱਭਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਪਿਆਸੇ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਜਲ ਵਰਤਾਉਂਦੇ ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਪਿਆਓ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਕੁਝ ਅਮੀਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਲੰਗਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਉਹ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦਾ ਵਿਖਿਆਨ ਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਹੌਲੀ -ਹੌਲੀ ਲਗਾਤਾਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਬਚਨ ਸੁਣਨ ਲਈ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਭੇਟਾਵਾਂ ਦੇਣ ਲੱਗੇ। ਭੇਟਾ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲੰਗਰ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਾਧੂਆਂ, ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ -ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ।ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਵੀ ਆਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ।ਪਿਛੋਂ ਇਸੇ ਥਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਊਨ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਲ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ ਤੇ ਭਰਵੀਂ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਪਫਰੰਸ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਕਾ ਟਿੱਲਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ।

 

[dalvinder45]

3. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ

ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਤਿਮਾਰਪੁਰ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇ-1) 'ਤੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ, ਖੈਬਰ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਪਾਰ ਤਿਮਾਰਪੁਰ ਕਲੋਨੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸੁਲਤਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਲੋਧੀ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਨਿਆਸੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ, ਮੁਫਤ ਵਿਚ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ । ਉਹ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਤਰਸਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੂਫੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਰਹੱਸਵਾਦ ਵਿੱਚ ਤੀਬਰ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਗੁਆਚ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਰਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਪਤਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਉਸਦਾ ਆਸ਼ਰਮ, ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ (ਮਜਨੂੰ ਦੀ ਪਹਾੜੀ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਜਨੂੰ ਦੀ ਦੈਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਏ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਜਨੂੰ ਨੂੰ ਪਰਮ ਗਿਆਨ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਜਨੂੰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਨਾਮ "ਅਮਰ ਰਹੇਗਾ"। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਸੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਪਿਆਰ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਡੇਰਾ ਲਗਾਇਆ ਤਾਂ ਏਸੇ ਥਾਂ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੇ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਸਜਾਦਾ ਨਸ਼ੀਨ ਸਨ।

ਪਿੱਛੋਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ।ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਠਹਿਰੇ। ਸ਼ੱਕੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੁ ਜੀ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਮੰਨ ਕੇ ਬਾਕੀ 52 ਰਾਜੇ ਵੀ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੇ ਚੋਲੇ ਨੰ ਫੜ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਏ। ਗਵਾਲੀਅਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪਰਤਦੇ ਹਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਠਹਿਰੇ।

ਜਦੋਂ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਮਜਨੂੰ-ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਵਿਖੇ ਹੀ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਹ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਇਸ ਖੂਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਮਤਕਾਰ ਦਿਖਾਏ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਜਨਰਲ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ' ਜਿਸ ਨੇ 1783 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਨੇ ਵੀ ਮਜਨੂੰ ਕਾ-ਟਿੱਲਾ ਵਿਖੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਜਨਰਲ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਮੈਦਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਢਾਂਚਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਛੋਟਾ, ਪੁਰਾਣਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਗੀਰ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਜਗੀਰ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਮਦਨ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 'ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। 1950 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਲੰਗਰ (ਮੁਫ਼ਤ ਰਸੋਈ) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜਾਤ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਰਖਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਕਾ ਟਿਲਾ,. ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਰੋਡ, ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼, ਦਿੱਲੀ, ਪਿੰਨ ਕੋਡ 110054

 

[dalvinder45]

4. ਹਲਦੌਰ ਬਿਜਨੌਰ

ਅਸੀਂ 04 ਜੁਲਾਈ 2019 ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਮੁਜ਼ਫਰਪੁਰ, ਬਿਜਨੌਰ, ਨਜੀਬਾਬਾਦ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ, ਰੁਦਰਪੁਰ, ਕਿਚਾ, ਸਿਤਾਰਗੰਜ, ਨਾਨਕਮਤਾ, ਚੋਰ ਗਲੀਆਂ, ਹਲਦਵਾਨੀ, ਕਾਠਗੋਦਾਮ, ਹੇਡੇਖਾਨ, ਖਾਸੀ, ਪਤਰੋਟ, ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਦੁਨਾਘਾਟ, ਦੇਵੀਧੁਰਾ ਅਤੇ ਅਲਮੋੜਾ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਅਸੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੀਰੀਅਲ ਲਈ ਆਪਣੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦਾ ਵੀਡੀਓ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ 4 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬਿਜਨੌਰ ਨੇੜੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ,ਹਲਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਸਾਨੂੰ ਨੋਇਡਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਪਾਂਸਰ ੀਛਛਸ਼ਅ ਕੋਲ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਬੋਨ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਿੱਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਨੇ ਸਾਨੂੰ 3 ਘੰਟੇ ਦੀ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ। ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਦੇ ਮੰਤਵ ਲਈ, ਰੂਟ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ, ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾ ਜਾਂ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਪੇਸ਼ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੋਰਡਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਗਿਆ।

ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ ਅਤੇ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਬਿਜਨੌਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਬਿਜਨੌਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਗਾਊਂ ਟੀਮ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇਰੀ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਬਿਜਨੌਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 27 ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਿਜਨੌਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 22 ਪਿੰਡ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਲਦੌਰ ਪਹੁੰਚਦੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਸੁਆਗਤ ਲਈ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲਾ ਸੀਨ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤਾਂ ਟੀਮ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੱਕ ਵੀ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਦੁਪਹਿਰ 3.30 ਵਜੇ ਹਲਦੌਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਰੀਬ 100 ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਾਬਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਨੇ ਬਣਵਾਈ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਸੰਗਤ ਵੱਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਚਾਹ ਅਤੇ ਸਮੋਸੇ ਛਕਾਏ ਗਏ। ਬਿਜਨੌਰੀ ਸਿੱਖ ਸਿਕਲੀਗਰ ਅਤੇ ਵਣਜਾਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹਨ ਪਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਤੋਂ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਵਾਂਝੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਕਾਲਜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣ ਸਕਣ।
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੋਰਡ 'ਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾ ਹੈ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਰਾਜੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੇ ਪਸ਼ੂਵਾੜੇ ਵਿਚ 'ਤੇ ਬਾਗ ਬਗੀਚੀ ਵਿਚ ਆਏ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ ਹਲਦੌਰ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਠਹਿਰੇ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਏ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ, ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਪਿਆਰ ਬਾਰੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਂ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਏਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਰਸਾਈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਉਪਾ ਦੀ ਬਿਨਤੀ ਕੀਤੀ। । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਧਰਤੀ ਪੁੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਫੁਹਾਰ ਬਾਹਰ ਆਈ। ਗੁਰੁ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ਇਕ ਖੂਹ ਖੁਦਵਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਿੱਲਤ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੇ ਲਵਾਏ ਖੂਹ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿਖਾਈ ਜਿੱਥੇ ਖੂਹ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਪਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੂਹ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਥਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਏਥੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਾਗ ਵੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਰੁਕੇ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਹਲਦੌਰ

ਏਥੋਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਏਥੇ ਬੜਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਰਾਤ ਤੱਕ ਭਜਨ ਬੰਦਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਕਾਲਿਜ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਬਿਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਏ। ਸਾਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਲਦੌਰ ਇੱਕ ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ। ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਜਥੇਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਖਤੌਲੀ ਰਿਆਸਤ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁਣ 22 ਪਿੰਡ ਅਤੇ 27 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਹਲਦੌਰ ਅਤੇ ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਦੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਫੇਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ।ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸਾਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਭਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਲਈ । ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਅੱਜ ਰਾਤ ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ ਪਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੰਗਤ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵੀ ਭਰਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਨ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਈਏ। ਅਸੀਂ ਨੂਰਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਪੂਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਵੀਡੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਨੂਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਠਹਿਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਵਾਦੀ ਸੀ। ਰਾਤ ਦਾ ਠਹਿਰਨ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਸੀ।

 

[dalvinder45]

5. ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ

ਹਲਦੌਰ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰਸੀ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮੱਠੀ ਮੱਠੀ ਬਾਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸੜਕ ਇਕ ਦਮ ਵਧੀਆ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਗੇ ਰੇਲਵੇ ਫਾਟਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਖਰਾਬ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਰੇਲਵੇ ਇੰਜਨ ਦੇ ਲੰਘਣ ਲਈ ਕਾਰਾਂ ਟਰੱਕਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਲਾਈਨ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਇੰਜਨ ਲੰਘ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵੀ ਫਾਟਕ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਲਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਖੈਰ ਅਸੀਂ ਫਾਟਕ ਖੁਲ੍ਹਦੇ ਹੀ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਵਲ ਵਧੇ। ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਕੁਮਾਊਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਛੇਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 121,623 ਅਤੇ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 283,136 ਹੈ। ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਈਆਈਐਮ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਵੀ ਹੈ। , ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਦੀ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ 1872 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ 2013 ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਵਿੱਚ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਦਾ ਨਾਮ ਕਸਬੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪਰਗਨਾ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਾਸ਼ੀਨਾਥ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।।2॥ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਚੰਦ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ । ਏਥੇ ਨਨਕ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਨਾਨਕ ਪੁਰੀ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ। ਜਦ ਗਰੂ ਜੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਉਦੋਂ ਵੀ ਇਹੋ ਹੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਢੇਲਾ ਦਰਿਆ ਹਰ ਸਾਲ ਹੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਛੱਡਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੀਰਜ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਜਾ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਕੀਰਤਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਦਰਿਆ ਚੜ੍ਹਦਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਢੇਲਾ ਸੁੱਟਿਆ ਤਾਂ ਦਰਿਆ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਛੂਹ ਕੇ, ਪਿੱਛੇ ਹਟ iਗਆ ਤੇ ਨਗਰ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਦੂਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਦੇ ਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵੜਿਆ । ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸਵਰਨ ਨਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਢੇਲਾ ਸੁੱਟਿਆ ਤਾਂ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਢੇਲਾ ਨਦੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਰਪੁਰਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਹਨ। ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼: ਲਈ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰ 30 ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸਰਾਏ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਮਾਉਂ ਵਿਕਾਸ ਮੰਡਲ ਟੂਰਿਸਟ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਵੀ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਅਪਣਾ ਰਾਤ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਏਥੇ ਹੀ ਰਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਡੀਓ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ।

 

[dalvinder45]

6. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਟਾਂਡਾ

ਸਥਾਨ - ਟਾਂਡਾ, ਕਿਚਾ, ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ

ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਟਾਂਡਾ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬਾਜ਼ਪੁਰ, ਗਦਾਪੁਰ, ਅਤੇ ਰੁਦਰਪੁਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਜਾਣਾ ਸੀ ਪਰ ਰੁਦਰਪੁਰ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਹ ਰਾਹ ਨਵੀਂ ਬਣਨ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਸ ਰਸਤੇ ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਵਿਚੋ ਵਿਚੀ ਕਈ ਟੁੱਟੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਕੱਚੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਜਾਣਾ ਪਿਆਂ। ਇਕ ਦੋ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰਾਹ ਹੀ ਔਟਲ ਗਏ ਸਾਂ ਪਰ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲਾਂ ਤੇ ਅੱਗੇ ਲੱਗ ਕੇ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਔਖੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚੌਨ ਦੀ ਨਿਕਲ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਨਾਨਕ ਪੁਰੀ ਟਾਂਡਾ ਪਹੁੰਚਦੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਰਾਤ ਪੈ ਗਈ।ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਕੱਟਣ ਲਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਲਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਏ। ਇਥੇ ਰਹਿਣ ੳਤੇ ਲੰਗਰ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਮਰੇ ਮਿਲ ਗਏ ਸਨ।ਸਮਾਨ ਟਿਕਾ ਕੇ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਾਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਜਾ ਨਿਵਾਇਆ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੌਖਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਕਸਬਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਇਥੇ 6 ਵਿਕਸਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਥੇ ਦੋ ਸਕੂਲ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਫੀ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਕਸਬੇ ਅੰਦਰ ਸੜਕਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਵੀ ਪੱਕੀਆ ਸੜਕਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਬੜ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਇਹ ਕਸਬਾ ਅੱਧਾ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਰੁਦਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹੇ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਉੱਤਰ ਪਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ।

ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਰੁਹਿਲਖੰਡ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਉਤੇ ਰੁਹੇਲਿਆਂ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਸੀ ।ਰੋਹਿਲਖੰਡ (ਅੱਜ ਬਰੇਲੀ, ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ, ਬਦਾਊਨ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰ) ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਰੇਲੀ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੰਗਾ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਠਾਨਾਂ ਦੇ ਰੋਹੀਲਾ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰੋਹੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਚਾਲੂ ਸੀ।

1206 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 1526 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਕਾਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਕਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦਾਰਾਜ ਬੰਸ ਵੀ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਚੱਲਿਆ ਜੋ 1206 – 1290 ਈ. ਥੱਕ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਮਾਮਲੂਕ' ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਮਮਲੂਕ ਇੱਕ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਗੁਲਾਮ/ਮਾਲਕੀਅਤ"। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਲਈ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ, ਗੁਲਾਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾ ਬਣ ਗਈ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਯੁੱਗ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ। ਸੁਲਤਾਨ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਲਜੀ ਕੋਲ 70,000 ਉਸਾਰੀ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 50,000 ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁੰਡੇ ਸਨ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਹ ਤੁਗਲਕ ਕੋਲ 180,000 ਗ਼ੁਲਾਮ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 12,000 ਹੁਨਰਮੰਦ ਕਾਰੀਗਰ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਲਾਮ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਮੁਕਾਉਣ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਾ ਜੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣ ਕੇ ਸੰਮਤ 1554 ਵਿੱਚ ਆਏ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁਸਲਿਮ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਅਨੁਸਾਰ ਏਥੇ ਵੀ ਗੁਲਾਮ ਪ੍ਰਥਾ ਚਾਲੂ ਸੀ। ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣਾ, ਤੇ ਵੇਚਣਾ ਕਮਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਸ਼ਾ ਸੀ।

ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਟਾਂਡਾ ਪਿੰਡ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਿੱਛਾ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਟਾਂਡਾ ਵਿੱਚ 5 ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਾਖੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਜਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਆਪ ਇਕ ਬਾਲਕ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ।

Nanakpuri Tanda History| Official Website of Gurudwara Prabandhak Committee Nanakmatta Sahib | Holy Place of Sri Guru Nanank Dev Ji in Nanakmata Udham Singh Nagar India | Place of Sikhism | Sikh Guru

ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਟਾਂਡਾ

ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਟਾਂਡਾ, ਕੀਚਾ, ਜਿਲਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਰੁਦਰਪੁਰ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ਅਤੇ ਕੀਚਾ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਖੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਉਤਰਾਖੰਡ ਉਦਾਸੀ ਜਾਂ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ 1514 ਵਿਚ ਟਾਂਡਾ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰੋਹੀਲਾ ਪਠਾਣ ਬਾਲ ਤਸਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਜੀ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਗੁਪਤ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਢੇਰੀ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਥੌਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਰੁਹੇਲਾ ਪਠਾਣ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਬੱਚਾ ਜਾਣ ਕੇ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਦੋ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਬਰਾਬਰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲਾ ਪਠਾਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਪਠਾਣੀ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਬਾਲਕ ਜਾਣ ਕੇ ਅਪਣੇ ਘਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਰਨ ਲਾ ਦਿੱਤਾ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਦ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਗਏ ਤਾਂ ਦਰਜ ਗਾਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖਵਾਜਾ ਖਿਜਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕਹੇ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਸੁੱਕ ਗਿਆ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਖਾਲੀ ਘੜਾ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ।

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ

ਪਠਾਣ ਬਾਲ ਰੂਪ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ (ਘਾਟ) ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜਦਾ ਹੈ , ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੁੱਕਾ ਸੀ (ਅੱਜ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ)। ਇਸ 'ਤੇ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਠਾਣ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ (ਮਸਜਿਦ) ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ ਤਾਂ ਹੀ ਖੁਦਾ (ਰੱਬ) ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਸੁਣੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਪਠਾਣਾਂ ਨੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਪਾਰ ਨੂੰ "ਨਹੀਂ" ਕਿਹਾ। . ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਖਵਾਜ਼ਾ ਖਿਜ਼ਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਖੂਹ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਦੇ ਇਸ ਅਜੂਬੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਪਠਾਣਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ; ਸਾਰੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰੁਹੇਲਾ ਪਠਾਣਾਂ ਸਮੇਤ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਨਾਮ "ਕਲਿਆਣ ਸਿੰਘ" ਬਖਸ਼ਿਆ।

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਫਿਰ ਬਾਲ ਰੂਪ ਬਣ ਕੇ ਢੇਰ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਉਸ ਪਠਾਣ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਠਾਣ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚਾ) ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਪਠਾਣ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੂੰ ਬਾਗ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਤੋਤੇ ਆਦਿ ਪੰਛੀ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋਣ। ਇਸ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਪਠਾਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਰਹਾਂਗਾ, ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਸੁੱਕ ਜਾਵੇਗੀ। ਪਰ ਪਠਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਤਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਸੁੱਕ ਗਈ। (ਅੱਜ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ)। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਬਾਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਸੁੱਕੀ ਬਨਸਪਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹਰੇ ਹੋ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਰਨਾਂਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਪਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਟਾਂਡਾ

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫਿਰ ਬਾਲ ਬਣ ਉਸੇ ਢੇਰ ਤੇ ਆ ਬੈਠੇ । ਪਠਾਣ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਫਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਠਾਣ ਕੋਲ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੀ ਚੱਕੀ (ਚੱਕੀ) ਨਾਲ ਕਣਕ ਪੀਸਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਨੂੰ ਪੀਸਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਆਟੇ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨਿਕਲੀ। ਪਠਾਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਪਠਾਣਾਂ 'ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਸਨ। ਪਠਾਨ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, "ਇਸ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਸੰਤ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਹੈ"। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪਠਾਣ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪਠਾਨ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।​

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮਾਰ ਜੀਵਾਲਾ

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਬਾਲ ਰੂਪ ਬਣ ਫਿਰ ਉਥੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਰੁਹੇਲਾ ਪਠਾਣ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭੇਡਾਂ ਚਰਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਭੇਡ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਭੇਡਾਂ ਉੱਥੇ ਮਰ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਵਪਾਰੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਭੇਡ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ, ਉਹ ਮਰ ਗਈ। (ਹੁਣ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮਾਰ ਜੀਵਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ)। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਮਰੀ ਹੋਈ ਭੇਡ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਛੂਹਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਿਉਂਦੀ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੂੰ ਕਣਕ ਦੀ ਚੱਕੀ 'ਤੇ ਕਣਕ ਪੀਸਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਪਰ ਪੀਸਣ ਵਾਲੀ ਕਣਕ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਮੁੱਠੀ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪੀਸਣ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬੱਚਾ ਕਿਸੇ ਸੰਤ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਹੈ"। ਇਸ 'ਤੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਬੱਚੇ) ਨੇ ਇਸ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਲਾਮੀ ਪ੍ਰਥਾ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬਝਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਟਿਕੇ ਜੋ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਰਹਿਣ, ਖਾਣ ਪੀਣ ਅਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਓਟ ਆਸਰਾ ਲਿਆ ਤੇ ਪਵਿਤਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੌਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਚਿੱਤ ਨੂੰ ਬੜੀ ਤਸੱਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲੀ। ਏਧਰ ਪੀਲੀਭੀਤ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਵੱਡੀ ਵਸੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਏਥੇ ਲਗਾਤਾਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਜਾ ਹੋਰ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਏਥੇ ਯਾਤਰੀ ਇਤਨੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

 

[dalvinder45]

7. ਨਾਨਕ ਮਤਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ​

ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਸਤਾ

ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਨਾਨਕਮਤਾ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ।ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਸਿਤਾਰਗੰਜ ਅਤੇ ਖਟੀਮਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਰਸਤਾ ਕਿਛਾ ਅਤੇ ਸਿਤਾਰਗੰਜ ਵਿਚ ਦੀ ਸੀ । ਸਫਰ 48 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸੀ । ਕਿਛਾ ਅਤੇ ਸਿਤਾਰਗੰਜ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਰਾਹ ਤੇ ਸਨ।ਰਸਤਾ ਭਾਵੇਂ ਸ਼ਾਹਰਾਹ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਸੜਕਾਂ ਸਾਫ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਸਫਰ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ ।ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਨਮਤਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਕਰਵਾਈ ਤੇ ਫਿਰ ਹੱਥ ਮੂੰਹ ਧੋ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੂਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ ਜੋ ਧੂੰਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਲਿਖਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1514 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਏ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਰਾਗਾਤਮਕ ਬਾਣੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੌ ਮੋਹਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਜੁੜਣ ਲੱਗੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਧ ਯੋਗੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਥੱਲੇ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਗੋਰਖਮਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸਿੱਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਚਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ, ਇਸੇ ਲਈ ਸਿੱਧ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਵਜੋਂ ਲਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਧਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲੋਕਾਂ ਉਤੇ ਘਟਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ । ਸਿੱਧਾਂ ਜੋ ਰਿਧੀਆਂ ਸਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪਣੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਗਏ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਦੀ ਕਸ਼ੀਦਾਕਾਰੀ
ਧੂਣਾਂ ਸਾਹਿਬ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦਾ ਸਬੰਧ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਧੂਣਾਂ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਯੋਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਬੜੀ ਠੰਢ ਪਈ। ਠੰਢ ਬਹੁਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਥੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਧੂਣਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਸੋਚੀ ।ਉਸ ਨੇ ਆਸਿਓਂ ਪਾਸਿਓਂ ਬਾਲਣ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਨੇੜੇ ਬੈਠੇ ਸਿੱਧਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਹੰਕਾਰੀ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਕ ਸਾਥੀ ਯੋਗੀਆਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਅੱਗ ਲੈਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਝਾੜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਜੇ ਤੇਰੇ ਗੁਰੂ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਅੱਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਗਾ ਲੈਂਦਾ।’’ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆ ਸੁਣਾਈ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰਨੀ ਕਿ ਇਕ ਝੱਖੜ ਅਜਿਹਾ ਆਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਯੋਗੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਅੱਗਾਂ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਇਕ ਅਗਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅੱਗੇ ਆ ਬਲੀ। ਠੰਢ ਦੇ ਮਾਰੇ ਯੋਗੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਅੱਗ ਮੰਗਣ ਲਈ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਕੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਖੜਾਵਾਂ ਰਖਵਾ ਲਈਆਂ ਤੇ ਅੱਗ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਧੂਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਛੇ ਸਰੋਵਰ ਸਾਹਿਬ
​

ਪਿੱਪਲ ਸਾਹਿਬ

ਬੋਰਡ ਉਤੇ ਪਿਪਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਉਸ ਪਿੱਪਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਥੱਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਟਿਕੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਿੱਪਲ ਸੁੱਕੇ ਤੋਂ ਹਰਾ ਭਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਉਖਾੜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਿੱਛੋਂ ਜਦ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਅਲਮਸਤ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਿੱਧਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੰਧੂਰ ਪਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਰਾ ਭਰਾ ਕੀਤਾ।​

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪਿੱਪਲ ਸਾਹਿਬ ਹੈ- ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹੈ । ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗੋਰਖ ਮਤਾ ਗਏ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੱਧੇ ਯੋਗੀਆਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਗਏ ਤੇ ਬਾਹਰ ਇਕ ਸੁੱਕੇ ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਥੱਲੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੂਹ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਰੁੱਖ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਆਪਣਾ ਸਿਮਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਫਿਰ ਹਰਾ ਅਤੇ ਭਰ ਗਿਆ।

ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਾਰ ਸਾਰੇ ਸਿੱਧ ਯੋਗੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਿਸੇ ਲਈ ਆ ਜੁੜੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵਿਖਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੰਤਰਾਂ-ਮੰਤਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਉਸ ਪਿੱਪਲ ਨੂੰ ਜਿਸ ਥੱਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਡਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜੜ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਹੀ ਗਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੁੱਖ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪਿੱਪਲ ਉਥੇ ਦਾ ਉਥੇ ਹੀ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਦਰਖਤ ਤਾਂ ਉਥੇ ਹੀ ਰੁਕਿਆ ਰਿਹਾ ਪਰ ਪਿੱਛੋਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਧ ਕੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਆ ਜੁੜੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਲੇ ਇਕ ਥੜ੍ਹਾ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਉਥੋਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਪੰਜਾ ਜੀ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਡਦੇ ਪਿੱਪਲ ਤੇ ਪੰਜਾ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।ਯੋਗੀ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫਿਰ ਹਾਰ ਗਏ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਦੀ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਅਲਮਸਤ ਸਾਹਿਬ ਇੱਥੇ ਆਏ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਸਥਾਨਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਜੁਟ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਦਰਖਤ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ ਅਲਮਸਤ ਨੇ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਇੱਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੜੇ ਹੋਏ ਰੁੱਖ 'ਤੇ ਕੇਸਰ ਛਿੜਕਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਖਿੜ ਗਿਆ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਰੱਖਤ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਲਈ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦੋ ਰੰਗ ਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਇੱਕ ਉਹ ਜੋ ਉਸ ਪਸੇ ਵੱਲ ਹਨ ਜਿੱਧਰ ਪਿਪਲ ਸਾੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਉਹ ਜੋ ਹਰ ਭਰੇ ਕਚੂਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਬਾਬਾ ਅਲਮਸਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ 'ਤੇ, ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਹੈ।

ਨਾਮ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ

ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਸਨ, ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਹੇਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਲਈ, ਆਖਰੀ ਉਪਾਅ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਖੁਦ ਪੁੱਛ ਲੈਣ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸਦੀ ਹੈ। ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟੋਆ ਪੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਢੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਯੋਗੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਯੋਗੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ਕਿ ਇਹ ਕਿਸਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਵਾਰ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ 'ਭੂਮੀ' ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ- ਸਿੱਧ। ਤੀਸਰੀ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਹੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ- ਨਾਨਕਮੱਤਾ, ਨਾਨਕਮੱਤਾ, ਨਾਨਕਮੱਤਾ! ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਥਾਨ ਨਕਮੱਤਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਟੋਆ ਅਜੇ ਵੀ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ

ਦੁੱਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਨਾਨਕਮਤਾ’

ਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਪਸੀ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਦੁੱਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗੀਆਂ ਕੋਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗਊਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੰਗਣ ਲਈ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ੍ਰੁ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਯੋਗੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਧ ਇਸ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚ ਲਿਆ । ਪਿੱਛੋਂ ਇਸ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੁਆਦ ਦੁੱਧ ਵਰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਖੂਹ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਦਾ ਨਾਂ ਮਿਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ

ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਲੋਕ-ਕਥਾ ਅਤੇ ਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ vwd ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭੰਡਾਰਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਮੁਫਤ ਭੋਜਨ ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਮੰਗਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਦਰੱਖਤ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਤੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਏ ਅਤੇ ਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕਸਬਾ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ

ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਥਾਂ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ, ਜੋ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਹੋਰ gwQw ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਘਟਨਾ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁਝ ਯੋਗੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਾਰਿਆ ਮੰਨਣ ਲੱਗੇ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਦਿਖਾਉਣੋਂ ਬਾਜ ਨਾ ਆਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣਾ ਜਾਂ ਚਿੜਾਉਣਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਤ ਰਹੇ ਪਰ ਜਦ ਯੋਗੀ ਹੱਦੋਂ ਵਧ ਗਏ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਖੜਾਵਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਛਾਲੀਆਂ। ਖੜਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਿਆ ਤਾਂ ਯੋਗੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਦਮੀਂ ਆ ਪਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਤੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਨ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀ- ਵਧਾਰੇ ਵਿਚ ਰੋਕਾਂ ਹਨ।
ਕੁਝ ਯੋਗੀ ਤਾਂ ਅਜੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਅੜੀ ਰੱਖੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਇਕ ਯੋਗੀ ਨੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਖੂਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਸੁਕਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਟੀ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਲ ਭੇਜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ‘‘ਮਰਦਾਨਿਆ, ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਲੀਕ ਵਾਹੁੰਦਾ ਏਥੇ ਤਕ ਲੈਂਦਾ ਆਵੀਂ ਦਰਿਆ ਆਪੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਆ ਜਾਏਗਾ। ਪਰ ਦੇਖੀਂ ਕਿਤੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਾ ਵੇਖ ਲਵੀਂ।’’ ਮਰਦਾਨਾ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਲਕੀਰ ਵਾਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਤੇ ਦਰਿਆ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਚਲਦਾ ਆਇਆ, ਪਰ ਅਜੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਫਰਲਾਂਗ ਦੂਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਚੰਚਲ ਮਨ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੇਖਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।(22)

ਰੱਬ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ, ਮਰਦਾਨੇ ਦਾ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਪਿੱਛੇ ਲਕੀਰ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਛੂੰਹਦਾ ਵੱਧਦw ਦਰਿਆ ਥਾਏਂ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਯੋਗੀ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, ‘‘ਹੁਣ ਇਹ ਫਰਲਾਂਗ ਭਰ ਤੱਕ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਏਥੇ ਲੈ ਆਓ।’’ ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਬਥੇਰੀਆਂ ਸਮਾਧੀਆਂ ਲਾਈਆਂ, ਤੰਤਰ ਮੰਤਰ ਚਲਾਏ ਪਰ ਦਰਿਆ ਨਾ ਚਲਣਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਹਾਇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਆਖਿਆ, ‘‘ਜਾਓ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਖੂਹ ਵਿਚ ਆਇਆ ਜਲ ਵੇਖੋ।’’ ਯੋਗੀਆਂ ਜਦ ਆਪਣੇ ਖੂਹ ਜਲ ਨਾਲ ਭਰੇ ਵੇਖੇ ਤਾਂ hYrwn ho ਗਏ।ਸਾਰੇ ਯੋਗੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, “ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਹੈ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤੋਂ ਦੀਖਿਆ ਲਈ ਹੈ? (23) ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ੳੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ:

ਕਉਣ ਤਰਾਜੀ ਕਵਣੁ ਤੁਲਾ ਤੇਰਾ ਕਵਣੁ ਸਰਾਫੁ ਬੁਲਾਵਾ ॥
ਕਉਣੁ ਗੁਰੂ ਕੈ ਪਹਿ ਦੀਖਿਆ ਲੇਵਾ ਕੈ ਪਹਿ ਮੁਲੁ ਕਰਾਵਾ ॥ 1 ॥
ਮੇਰੇ ਲਾਲ ਜੀਉ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣਾ ॥
ਤੂੰ ਜਲਿ ਥਲਿ ਮਹੀਅਲਿ ਭਰਿਪੁਰਿ ਲੀਣਾ ਤੂੰ ਆਪੇ ਸਰਬ ਸਮਾਣਾ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਮਨੁ ਤਾਰਾਜੀ ਚਿਤੁ ਤੁਲਾ ਤੇਰੀ ਸੇਵ ਸਰਾਫੁ ਕਮਾਵਾ ॥
ਘਟ ਹੀ ਭੀਤਰਿ ਸੋ ਸਹੁ ਤੋਲੀ ਇਨ ਬਿਧਿ ਚਿਤੁ ਰਹਾਵਾ ॥ 2 ॥
ਆਪੇ ਕੰਡਾ ਤੋਲੁ ਤਰਾਜੀ ਆਪੇ ਤੋਲਣਹਾਰਾ ॥
ਆਪੇ ਦੇਖੈ ਆਪੇ ਬੂਝੈ ਆਪੇ ਹੈ ਵਣਜਾਰਾ ॥ 3 ॥
ਅੰਧੁਲਾ ਨੀਚ ਜਾਤਿ ਪਰਦੇਸੀ ਖਿਨੁ ਆਵੈ ਤਿਲੁ ਜਾਵੈ ॥
ਤਾ ਕੀ ਸੰਗਤਿ ਨਾਨਕੁ ਰਹਦਾ ਕਿਉ ਕਰਿ ਮੂੜਾ ਪਾਵੈ ॥ 4 ॥ (ਪੰਨਾ 730-731) (24)

ਜੋਗੀ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਭੇਖਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਅਨੁਭਵ ਨਾਮਾਤਰ ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਿਹਾ ਭੇਸ ਕਰਕੇ ਯੋਗੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ?ਇਸ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਇਆ:

ਜੋਗੁ ਨ ਖਿੰਥਾ ਜੋਗੁ ਨ ਡੰਡੈ ਜੋਗੁ ਨ ਭਸਮ ਚੜਾਈਐ ॥
ਜੋਗੁ ਨ ਮੁੰਦੀ ਮੂੰਡਿ ਮੁਡਾਇਐ ਜੋਗੁ ਨ ਸਿਙੰØੀ ਵਾਈਐ ॥
ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨਿ ਰਹੀਐ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਇਵ ਪਾਈਐ ॥ 1 ॥
ਗਲੀ ਜੋਗੁ ਨ ਹੋਈ ॥ ਏਕ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਕਰਿ ਸਮਸਰਿ ਜਾਣੈ ਜੋਗੀ ਕਹੀਐ ਸੋਈ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਜੋਗੁ ਨ ਬਾਹਰਿ ਮੜੀ ਮਸਾਣੀ ਜੋਗੁ ਨ ਤਾੜੀ ਲਾਈਐ ॥
ਜੋਗੁ ਨ ਦੇਸਿ ਦਿਸੰਤਰਿ ਭਵਿਐ ਜੋਗੁ ਨ ਤੀਰਥਿ ਨਾਈਐ ॥
ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨਿ ਰਹੀਐ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਇਵ ਪਾਈਐ ॥ 2 ॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੈ ਤਾ ਸਹਸਾ ਤੂਟੈ ਧਾਵਤੁ ਵਰਜਿ ਰਹਾਈਐ ॥
ਨਿਝਰੁ ਝਰੈ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਲਾਗੈ ਘਰ ਹੀ ਪਰਚਾ ਪਾਈਐ ॥
ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨਿ ਰਹੀਐ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਇਵ ਪਾਈਐ ॥ 3 ॥
ਨਾਨਕ ਜੀਵਤਿਆ ਮਰਿ ਰਹੀਐ ਐਸਾ ਜੋਗੁ ਕਮਾਈਐ ॥
ਵਾਜੇ ਬਾਝਹੁ ਸਿਙੰI ਵਾਜੈ ਤਉ ਨਿਰਭਉ ਪਦੁ ਪਾਈਐ ॥
ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨਿ ਰਹੀਐ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਤਉ ਪਾਈਐ ॥ (ਪੰਨਾ 730)

ਯੋਗੀਆਂ ਹਰਿ ਸਵਾਲ ਪਾਇਆ: “ਯੋਗੀ ਤੇ ਭੋਗੀ ਵਿਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੋਇਆ?”

ਜੋਗੀ ਹੋਵੈ ਜੋਗਵੈ ਭੋਗੀ ਹੋਵੈ ਖਾਇ ॥
ਤਪੀਆ ਹੋਵੈ ਤਪੁ ਕਰੇ ਤੀਰਥਿ ਮਲਿ ਮਲਿ ਨਾਇ ॥ 1 ॥
ਤੇਰਾ ਸਦੜਾ ਸੁਣੀਜੈ ਭਾਈ ਜੇ ਕੋ ਬਹੈ ਅਲਾਇ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਜੈਸਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੇ ਜੋ ਖਟੇ ਸੋੁ ਖਾਇ ॥
ਅਗੈ ਪੁਛ ਨ ਹੋਵਈ ਜੇ ਸਣੁ ਨੀਸਾਣੈ ਜਾਇ॥ 2 ॥
ਤੈਸੋ ਜੈਸਾ ਕਾਢੀਐ ਜੈਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥
ਜੋ ਦਮੁ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵਈ ਸੋ ਦਮੁ ਬਿਰਥਾ ਜਾਇ ॥ 3 ॥
ਇਹੁ ਤਨੁ ਵੇਚੀ ਬੈ ਕਰੀ ਜੇ ਕੋ ਲਏ ਵਿਕਾਇ ॥
ਨਾਨਕ ਕੰਮਿ ਨ ਆਵਈ ਜਿਤੁ ਤਨਿ ਨਾਹੀ ਸਚਾ ਨਾਉ ॥ 4 ॥(ਪੰਨਾ 730) (25)

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਜੰਗਲ ਥਾਂ ਥਾਂ ਭਟਕਣ ਦੀ ਥਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿ ਕੇ ਸੱਚੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਨਾਮ ਜਪਣ, ਧਿਆਨ ਧਰਨ ਤੇ ਇਕ ਪਰਮ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਦਾ ਵਲ ਦਸਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਰੋ ਯੋਗੀ ਸ਼ੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹੋਏ।
ਦਰਿਆ ਦੀ ਉਹ ਸ਼ਾਖਾ ਜੋ ਨਾਨਕ ਮਤਾ ਵਲ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਟਿਕਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਾਲੇ ਖੂਹ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਾਓਲੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਬੋਟਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਕਸਬਾ ਨਾਨਕ ਮੱਤਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ।ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ (ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਰੁੱਖ) ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੰਪਾਊਂਡ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵੀ ਹੈ

ਕਿੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ: ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਉਂ ਮੰਡਲ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ ਟੂਰਿਸਟ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਈ ਹੋਰ ਹੋਟਲ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਆਰਾਮ ਘਰ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ: ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਤਰਾਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖਟੀਮਾ ਨੂੰ ਸਿਤਾਰਗੰਜ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਸੜਕ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਤਿਮਾ ਤੋਂ 18 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਸਿਤਾਰਗੰਜ ਤੋਂ 12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਸਥਾਨ ਨਿਯਮਤ ਬੱਸ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

 

[dalvinder45]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਾਬੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਗਹਿਮਾ- ਗਹਿਮੀ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਪਰਵਾਹ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਮਾਨਣ ਦਾ ਬੜਾ ਅਨੰਦ ਆਇਆ। ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਵਿਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਿਪਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੋ ਰੰਗ ਦੇ ਪੱਤੇ ਵੇਖ ਕੇ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਹਰ ਕਚੂਰ ਸਨ ਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਪਤਿਆਂ ਤੇ ਪੀਲਤਣ ਸੀ। ਪਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿਸ ਪਾਸਿਓਂ ਪਿੱਪਲ ਨੂੰ ਜਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਪਾਸੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ੇ ਪੀਲਤਣ ਸੀ।
ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਪੂਰੇ ਕਾਫਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਚਲੇ ਗਏ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਵਿੱਥ ਤੇ ਸੀ।ਏਥੇ ਬਹੁਤ ਵਡਾ ਸਰੋਵਰ ਸੀ ਜਿੱਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬੰਨ੍ਹ ਲਾ ਕੇ ਠੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਬੋਰਡ ਉਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਲੰਬਾ ਪੁਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਾਗਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਛੱਲਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ
ਇਸ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰੋਤ ਇਕ ਨਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼ਾਰੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਫੈਦੇ ਦੇ ਉੱਚੇ ਦਰਖਤ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਪੰਛੀ ਚਹਿਚਹਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਅਦਭੁੱਤ ਸੀ।
ਇਸਦੀ ਵਿਡੀਓ ਲਈ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ ਦੋਨੋਂ ਡਰੋਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਪਰ ਇੱਕ ਡਰੋਨ ਅਚਾਨਕ ਉੱਚੇ ਸਫੈਦੇ ਦ ਸਿਖਰ ਤੇ ਲਟਕ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਉਪਰੋਂ ਲਾਹੁਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਬੜੀ ਲੰਬੀ ਚਲੀ। ਲਾਹੁਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਡਰੋਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਉਪਰੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆ ਸਨ ਉਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈ ਹੋਣੀਆਂ ਬਾਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਲੱਖ ਵੀ ਵੱਡੀ ਸੀ । ਸੋ ਅਸੀਂ ਇਸ ਡਰੋਨ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਹਰ ਹੀਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਬੜੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਕੇ ਇਹ ਤਮਾਸ਼ੇ ਨੁਮਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਮਾਨਣ ਲੱਗੇ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਚੱਲੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਚਾਧੇ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣਾਂ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।ਇੱਕ ਪਚਾਧਾ ਜੋ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਰਖਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹਣ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਦਸਦਾ ਸੀ ਇੱਕ ਕੀਮਤ ਤੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਡਰੋਨ ਨੂੰ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਵੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਸਨ ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਉਹ ਧੜੰਮ ਦੇ ਕੇ ਥੱਲੇ ਆ ਪਿਆ ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਹੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਮੁਸੀਬਤ ਆਣ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉੱਸ ਨੂੰ ਕਾਰ ਚ ਲਿਟਾਇਆ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਤੇ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਉਸ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਉਪਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਉਸ ਦੇ ਸੱਟਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਚੀੜ੍ਹੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ੳਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕਰ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲੋਕ ਬੜੇ ਨਰਮ ਹੱਡਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਤਨੀ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਡਿਗਣ ਨਾਲ ਤਾਂ ੳਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਹਡੀਆਂ ਦ ਟੁੱਟ ਭਜ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕੁਝ ਮਾਲੀ ਮਦਦ ਕਰ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਨਾਨਕ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਵੱਲ ਆ ਗਏ ਤਾਂ ਤਾਲੀਆਂ ਵਜਦੀਆਂ ਵੇਖ ਸਾਡਾ ਮੂਡ ਵੀ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬੁਲਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਝੁਲਦੇ ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਡਰੋਨ ਥੱਲੇ ਆ ਡਿਗਾ। ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਇੱਕ ਬੁਲੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿਤਾ । ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ। ਡਰੋਨ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਨ ਸੀ ਹੋਇਆ।
ਬਾਕੀ ਵਿਡੀਓ ਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹਾਜ਼ਿਰ ਸਨ। ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ੳਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਹੈ ਜੋਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਵੇਖਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਬਂਧਕਾਂ ਵਲੋਂ ਏਥੇ ਸਕੂਲ ਵੀ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ,ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਇਹੋ ਕਮੇਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨੇੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੇਖਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਉਨਂ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਦਦ ਅਸੀਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਉਥੋਂ ਨੇੜੇ ਹੀ ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੜਾਉ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ ਸਾਹਿਬ ਸੰਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਦਿਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲਮੋੜਾ ਵਿਖੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰੰਧਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਥਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਬ ਲਈ ਸੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕੇਸ ਇਹੋ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਬਿਨੈ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿਨਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਲੈ ਲੈਣਗੇ।

 

[dalvinder45]

8. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਤੋਂ ਹਲਦਵਾਨੀ

ਨਾਨਕਮਤਾ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਹਲਦਵਾਨੀ ਸੀ ਜੋ ਏਥੋਂ 60 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਇਕ ਘੰਟਾ ਵੀਹ ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਫਰ ਸੀ॥ ਡਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਪੰਨਾ. 31 ਅਨੁਸਾਰ 'ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਇਕ ਬੇਰ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।19

ਹਲਦਵਾਨੀ

ਹਲਦਵਾਨੀ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਮਾਉਂ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਪਾਰਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਲਦਵਾਨੀ ਨੈਨੀਤਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅੱਠ ਉਪ-ਮੰਡਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। 2011 ਤੱਕ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ 232,060 ਸੀ। ਇਹ ਕਾਠਗੋਦਾਮ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਉਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਤਤਕਾਲ ਤਹਿ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ "ਕੁਮਾਉਂ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ" ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੌਲਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਹਲਦਵਾਨੀ ਦਾ ਕਸਬਾ 1834 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾਮ "ਹਲਦਵਾਨੀ" ਕੁਮਾਓਨੀ ਸ਼ਬਦ "ਹਲਦੂ-ਵਾਨੀ" (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਹਲਦੂ ਦਾ ਜੰਗਲ") ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਦੇ ਰੁੱਖ "ਹਲਦੂ" (ਕਦੰਬ),।ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 3॥ ਹਲਦੂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਸੇਬੇ ਲਈ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਜਾਰਜ ਵਿਲੀਅਮ ਟ੍ਰੇਲ ਨੇ ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਅਤੇ 1834 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਹਲਦੁਵਾਨੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਖੇਤਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਲਦੁਵਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1600 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਹਲਦਵਾਨੀ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਬੁਕਸਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਮੂਲ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਬਾਦ ਸੀ। ।6॥

ਖਬਰਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਨਕਮਤਾ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਾਰਗ ਸੁਰਖਿਅਤ ਨਹੀਂ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਹਲਦਵਾਨੀ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਰਖਿਆਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਲਦਵਾਨੀ ਜਾਣਾ ਸਹੀ ਸਮਝਿਆ। ਨਾਲੇ ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨਾ. 31 ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ “ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਇਕ ਬੇਰ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਹੈ।ਇਹੋ ਸੋਚਕੇ ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਸਿੱਧਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ।

ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕਪੁਰਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਸਹੀ ਦੱਸਿਆ ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜi ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਆਏ ਸਨ । ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਟੀਮ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਤਾਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ । ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕਪੁਰਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਸਹੀ ਦੱਸਿਆ ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜi ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਆਏ ਸਨ । ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਟੀਮ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਤਾਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ । ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਰਾਹ ਤਾਂ ਪਹਾੜੀ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਉਤੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਖਤਰਨਾਕ ਸੀ । ਸਫਰ ਵੀ ਤਕਰੀਬਨ 120 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਚਾਰ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਲੱਗ ਜਾਣੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦਿਨ ਖੜ੍ਹੇ ਹੀ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਹ ਦਾ ਸਫਰ ਤਾਂ ਖਤਰਿਆਂ ਭਰਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰਾ ਹਲਦਵਾਨੀ ​

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਟੀਮ ਮੈੰਬਰ

 

[dalvinder45]

9. ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ

ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ

ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਦੋ ਰਸਤੇ ਹਨ ਜੋ ਕਾਠਗੋਦਾਮ ਤੋਂ ਅੱਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਭੀਮਤਾਲ, ਧਨਚੁਲੀ, ਦੇਵੀਧੁਰਾ, ਧੁੰਨਾਘਾਟ ਰਾਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ ਸਫਰ 170 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਛੇ ਘੰਟੇ ਲੱਗਣੇ ਸਨ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਰਸਤਾ ਰਾਣੀਬਾਗ ਖਾਸੂ ਤੇ ਪਤਲੋਟ ਰਾਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੀ ਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਸਮਾਂ ਲਗਣਾ ਸੀ। ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਕਾਠਗੋਦਾਮ ਅੱਧਾ ਕੁ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਫਰ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਪਤਲੋਟ 2 ਘੰਟੇ 22 ਮਿੰਟ (65.2 ਕਿ.ਮੀ.) ਦਾ ਸਫਰ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ। ਕਾਠਗੋਦਾਮ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੂਰਾ ਰਸਤਾ ਪਹਾੜੀ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੂਜਾ ਰਸਤਾ ਹੈਤਾਂ ਸੀ ਛੋਟਾ ਪਰ ਸੜਕ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਖਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਅਸੀਂ ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਲੰਗਰ ਛਕ ਕੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਦੂਸਰੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਰਾਹ ਪਹਾੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਸੜਕ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਸੜਕ ਉਤੇ ਪੱਥਰ ਡਿੱਗਣ ਕਰਕੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਰਸਤਾ ਬੜੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਤਹਿ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਝਲਕ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਸਫਰ ਹੈ। ਸੜਕ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਜਾਂ ਰੁਕ ਕੇ ਦਮ ਲੈਣ ਲਈ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਜਾਂ ਪਾਰਕ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਰਸਤਾ ਸਾਫ ਲੱਗਿਆ ਪਰ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲੇ ਦਾ ਵਹਾ ਘੱਟ ਹੋਣ ਤੱਕ ਰੁਕਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਤੇ ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਕਾਠਗੋਦਾਮ, ਰਾਣੀਬਾਗ, ਹੈਡਾਖਾਨ, ਸਿਮਸਿਲੀ, ਮੀਡਾਰ, ਅਘੌੜਾ ਖਾਸ਼ੂ, ਪਤਲੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ। ਸੜਕ ਵਿੱਚ ਵਲ-ਵਲੇਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਗਿਉਂ ਆਉਂਦੀ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਖਤਰਾ ਸੀ ਪਰ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇੱਕ ਥਾਂ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਪਹਾੜੀ ਤੌਂ ਕਾਫੀ ਪੱਥਰ ਆ ਰੁੜ੍ਹੇ ਸਨ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹਟਾਇਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਸਾਡਾ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਅੱਗੇ ਸਾਨੂੰ ਠਾਕੁਰ ਢਾਬੇ ਦਾ ਬੋਰਡ ਦਿਸਿਆ, ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕੁਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਉਸ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਪਕੌੜੇ ਹੀ ਤਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਖੈਰ ਸੱਭ ਨੇ ਪਕੌੜੇ ਹੀ ਜੀ ਭਰ ਕੇ ਖਾਧੇ। ਪਕੌੜੇ ਸਨ ਬੜੇ ਸੁਆਦੀ।

ਦਿਲ ਛੂਹਵੇਂ ਪਹਾੜੀ ਨਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ

ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਦਿਲ ਛੂਹਵੇਂ ਪਹਾੜੀ ਨਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਲੈਂਦੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਥਾਂ ਰੁਕੇ। ਅਜੇ ਉਸ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਹੀ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਅਗਲੀ ਐਸ ਯੂ ਵੀ ਦੇ ਟਾਇਰ ਵਿੱਚ ਪੰਚਰ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੁੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਚਿਰ ਲੱਗ ਗਿਆ।ਨਤੀਜਤਨ ਹਨੇਰਾ ਪੈਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣਾ ਖਤਰਨਾਕ ਸੀ ਪਰ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਹੁਣ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸੰਭਲ ਸੰਭਲ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਾਂ।ਆਖਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਕੁ ਵਜੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਵੀ ਖੁਲ੍ਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਟਿਕਾ ਕੇ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ। ਏਸ ਥਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਨੇੜੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ [

ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਚਲਦੇ ਚਲਾਂਦੇ ਜਦ ਏਸ ਅਸਥਾਨ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗ ਆਈ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਕੁਝ ਯੋਗੀ ਖਾਣਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਖਾਣਾ ਮੰਗਿਆ। ਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਤਾਹਨਾ ਮਾਰਿਆ, ‘‘ਜਾਹ ਲੈ ਲੈ ਖਾਣਾ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ।’’ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਰੀਠੇ ਦੇ ਰੁੱਖ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮਰਦਾਨਿਆਂ, ਜਾਹ ਉਹ ਫਲ ਖਾ ਲੈ।’’

‘‘ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਹ ਤਾਂ ਰੀਠੇ ਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਵਰਗੇ ਕੌੜੇ’’ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਜਤਾਉਂਦਆਂ ਆਖਿਆ।

‘‘ਖਾਹ ਤਾਂ, ਵੇਖ, ਮਿੱਠੇ ਨੇ ਕਿ ਕੌੜੇ?’’

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਖਾ ਮੰਨ, ਭੁੱਖ ਦਾ ਸਤਾਇਆ ਮਰਦਾਨਾ ਰੀਠੇ ਹੀ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਬੜੇ ਮਿੱਠੇ ਫਲ ਸਨ ਉਸ ਲਈ। ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਰੀਠੇ ਖਾਂਦਾ ਦੇਖ ਜੋਗੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਲ ਦੇ ਕੁਝ ਰੀਠੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਏ। ‘‘ਕੌੜੇ ਕੌੜੇ! ਥੂਹ ਥੂਹ’’ ਕਰਦੇ ਉਹ ਲੱਗੇ ਟੱਪਣ ਤੇ ਨਾਲੇ ਮਰਦਾਨੇ ਵਲ ਵੇਖਣ ਤੇ ਪੁੱਛਣ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਖਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਰਦਾਨਾ ਆਖਦਾ “ਮਿੱਠੇ ਜੁ ਨੇ’’। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਇਕ ਰੀਠਾ ਜੋਗੀਆਂ ਵਲ ਸੁੱਟਿਆ। ਜੋਗੀਆਂ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਸੱਚੀਂ ਮਿੱਠਾ। ਉਸ ਰੀਠੇ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਮਰਦਾਨੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੀਠੇ ਅਜੇ ਵੀ ਮਿੱਠੇ ਹਨ ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਕੌੜੇ। ਇਸ ਥਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ।

ਦੀ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਬੜੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ । ਛੱਤਾਂ ਉਤੇ ਬੜੀ ਸੋਹਣੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੀ ਬੇਹਦ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੀ।ਅੰਦਰੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਦਿੱਖ ਬੜੀ ਹੀ ਖਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਖਤ ਦਾ ਤਣਾ ਕਪੜਿਆ ਵਿਚ ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਹਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੀਠਿਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨਵੇਂ ਦਰਖਤ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਜੋਂ ਰੀਟੇ ਦਿਤੇ ਜੋ ਖਾਧੇ ਤਾਂ ਮਿੱਠੇ ਲੱਗੇ।

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ

ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸੁਕੇ ਹੋਏ ਰੀਠਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਦ

ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸੱਤ ਮੀਲ ਦੂਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਮਰਦਾਨੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੀਠੇ ਬੀਜੇ ਗਏ। ਇਸ ਬਾਗ ਦੇ ਰੀਠੇ ਮਿੱਠੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।(26)

ਉਤਰਾਖੰਡ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੈਨੇਜਰ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧਾਰਸੋਂ ਨੇੜੇ ਦੋ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਲੈ ਗਏ ਜਿੱਥੇ 1984 ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਾੜੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਢਾਹੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੋਂ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਥਾ ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਹਲਦਵਾਨੀ ਤੌ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਲਈ ਪੁਰਾਤਨ ਪੈਦਲ ਰਸਤਾ ਇਹੋ ਸੀ।ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਬਾੜੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਪੜਾਓ। ਅਸੀਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਵੇਰਵੇ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾੜਿਆ ਅਤੇ ਢਾਹਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਤੋਂ ਪਛਤਾਵਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਇਹ ਕੰਮ ਅਜੇ ਵੀ ਲੰਬਿਤ ਹੈ।

 

[dalvinder45]

10. ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਸ਼ਿਵ ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ

ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਕੁਮਾਉਂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਨਮੋਹਕ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ। ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ, ਇਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ, ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨਾਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਜੋ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਇਹ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਪੂਜਨੀਕ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਭਾ ਇਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਅਲਮੋੜਾ ਦੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਰੁਕ ਗਏ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰੋਵਰ ਉਦਾਲੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਆਭਾ ਨੇ ਖਿੱਚ ਪਾਈ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਏਥੇ ਵੀ ਆਏ ਸੀ ਤੇ ਮੰਦਿਰ ਨੇੜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨਾਲ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਹੋਏ ਪਰ ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਰੁਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਦਮ ਲਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਏ।

 

[dalvinder45]

11. ਅਲਮੋੜਾ-

ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅਲਮੋੜਾ 4 ਘੰਟੇ 51 ਮਿੰਟ (137.6 ਕਿ.ਮੀ.)

ਅਲਮੋੜਾ ਪਹੁੰਚਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਬੰਧਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਲ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਸੰਨ 1984 ਵਿੱਚ ਹੀ ਢਾਹ ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਕਮਰੇ ਬੁੱਕ ਕੀਤੇ ਅਪਣਾ ਸਮਾਨ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਪੰਜ ਇਸ਼ਨਾਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਤੁਰ ਪਏ ਜਿਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਧੂਆਂ-ਤਪੀਆਂ-ਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਬਣੇ।ਏਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਇਮ sI।(19)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਲਮੋੜਾ ਆਏ ਸਨ। ਅਲਮੋੜਾ ਵਿਖੇ ਠਹਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੈਨੀਤਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਨੈਨੀਤਾਲ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਵਿਖੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1984 ਵਿੱਚ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਖਤਰੇ ਕਾਰਨ ਅਲਮੋੜਾ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗੁੰਮਟੀ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਲਮੋੜਾ ਦੀ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਗੁੰਮਟੀ

ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ਼ ਵੀ ਦਿਖਾਏ ਪਰ ਏਥੇ ਦੀ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਰਜਿਸਟਰਡ ਬਾਡੀ ਹੀ ਇਹ ਕੇਸ ਲੜ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮਤਾ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਅਗੇ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ।ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੇਸ ਲੜਨਗੇ ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਨਵੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੰਪਰਕ ਟੈਲੀਫੋਨ ਅਲਮੋੜਾ: 7579296869, ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੇੜੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬੜੀ ਮਿੱਡਰ 9456394242 ਲਈ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਗੁੰਮਟੀ ਅੱਗੇ ਲਿਖਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੈਂਬਰ ਨਾਲ

 

[dalvinder45]

12. ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ (16)

ਅਲਮੋੜਾ ਤੋਂ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ

ਅਲਮੋੜਾ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਅਗਲੀ ਯਾਤਰਾ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨਗਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਛੁਹ ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ ਸੀ।

ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਸਰਯੂ, ਗੋਮਤੀ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭਾਗੀਰਥੀ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ

ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮਿਉਂਸਪਲ ਬੋਰਡ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ 470 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤੋਂ 332 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ, ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਯੂ, ਗੋਮਤੀ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭਾਗੀਰਥੀ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਨਗਰੀ ਸਥਿਤ ਹੈ; jo ਸ਼ਿਵ jI ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਅਨਾਦਿ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ [ ਸਰਜੂ ਅਤੇ ਗੋਮਤੀ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਇਸਦੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਭੀਲੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਨੀਲੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਕੁੰਡ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਗਨੀ ਕੁੰਡ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ mMfI ਸੀ, ij~Qy ਭੋਟੀਆ ਵਪਾਰੀ ਅਕਸਰ ਆਉਂਦy sn, ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਤਿੱਬਤੀ ਮਾਲ, ਉੱਨ, ਨਮਕ ਅਤੇ ਬੋਰੈਕਸ ਬਦਲਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1962 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰਾਯਣੀ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 15,000 ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਮਾਉਂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੇਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਜਨਵਰੀ 1921 ਵਿੱਚ ਕੂਲੀ ਬੇਗਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਗਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਤੋਂ ਪਿਆ। ਹਿੰਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਮਾਓਨੀ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ

ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਵਿਚ ਇਕ ਚੰਦਰਵੰਸ਼ੀ ਰਾਜਾ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਈ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।ਪੁਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲੲ ਤਾਂਤ੍ਰਿਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਰ ਬਲੀ ਦੇਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ। ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਜਿਥੋਂ ਤਕ ਹੁੰਦਾ ਉਹ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜਵਾ ਕੇ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹਵਾਉਂਦਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਦ ਉਸ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿਤੀ ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜ ਮੰਗਵਾਇਆ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਲੀ ਦਿਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ-ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਏਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਪਰਜਾ ਇਕ ਸਮਾਨ ਸਮਝਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ

ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਜਲੇ ਮੁੱਖ ਦੀ ਉਸ ਤੋਂ ਝਾਲ ਨਾ ਝੱਲੀ ਗਈ। ਉਹ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜੋ ਦੁੱਖ ਤਾਂਤ੍ਰਿਕ ਨਹੀਂ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕੇ ਉਹ ਇਸ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਤੋਰਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ, “ਤੂੰ ਇਤਨੀਆਂ ਨਰ-ਬਲੀਆਂ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਂ?’” “ਪੁਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ। ਪਰ ਇਤਨੀਆਂ ਨਰ ਬਲੀਆਂ ਪਿਛੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਪੁਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਵਾਰਿਸ ਨਹੀਂ।“ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ, “ਜਿਸ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਤੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ਉਹ ਤਾਂ ਪੱਥਰ ਦਾ ਬੁੱਤ ਹੇ ਉਸ ਨੇ ਕੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਭਲਾ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ? ਖੁਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਪਰਮਪੁਰਸ਼ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰ ਜੋ ਸਾਰੇ ਜਗ ਦਾ ਰਚਣਹਾਰਾ ਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਣਹਾਰਾ ਹੈ।ਸਾਰਾ ਜੱਗ ਸਿਰਫ ਉਸੇ ਦਾ ਦਿਤਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਇਕੋ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਧਿਆ ਜੋ ਸਾਰੇ ਜੱਗ ਵਾਂਗ ਤੇਰੇ ਤੇ ਵੀ ਤੁੱਠ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਰਬਲੀ ਛੱਡ। ਇਹ ਨਰਬਲੀ ਤਾਂ ਪਾਪ ਹੈ। ਤੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਦਿਲ ਦੁਖਾਉਂਦਾ ਹੈਂ ਕਿਉਂਕਿ ਤੂੰ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਤੇਰਾ ਛੁਟਕਾਰਾ ਤੇ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਤਾਂ ਬਸ ਉਹ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ”। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਲੀ ਦੇਣਾ ਗਲਤ ਦਰਸਾਇਆ ਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਬਲੀ ਚਾੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਤਾਂ ਬਚਾਇਆ ਹੀ ਸਗੋਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਲੀ ਪ੍ਰਥਾ ਖਤਮ ਕੀਤੀ ਤੇ ਬੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਧਾਰ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਹੋਇਆ।​

ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਰਯੂ, ਗੋਮਤੀ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭਾਗੀਰਥੀ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਰੁਕੇ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਝੂਲਦਾ ਦੂਰੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਥਾਂ ਤਕ ਕਾਰਾਂ ਨਹੀਨ ਸਨ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀ ਕਾਰਾਂ ਉਪਰ ਸੜਕ ਤੇ ਹੀ ਠੀਕ ਸਥਾਨ ਦੇਖ ਕੇ ਪਾਰਕ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰੇ।ਏਥੇ ਇਕ ਥੜ੍ਹੇ ਉਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਲਿਖਤ ਹੈ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ। ਅਲਮੋੜਾ ਦੀ ਸੰਗਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਬੜੀ ਧੂਮ-ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਏਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਏਥੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਏਥੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਏਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਿਬਤ ਤੋਂ ਵਿਉਪਾਰੀ ਆਮ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹਤੱਵ ਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ।ਉਸ ਨੇ ਏਥੋਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬੀਤੀ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੁਹਰਾਈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਅਸੀਂ ਵਾਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਫਰ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਰਾਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਤਾਂ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ।

 

[dalvinder45]

13. ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ

ਅਲਮੋੜਾ ਤੋਂ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤੱਕ ਸਾਨੂੰ ਬਾਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਇਤਨਾ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖਬਰਾਂ ਵੱਡੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀ। ਸਵੇਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਗਏ ਤਾਂ ਨੇੜੇ ਵਗਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਉਛਾਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਅਗਲਾ ਸਫਰ ਚੌਕੰਨੇ ਹੋ ਕੇ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਬੈਜਨਾਥ, ਗਵਾਲਧਾਮ, ਥਰਾਲੀ, ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਅਤੇ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ। ਸਫਰ ਭਾਵੇਂ 140 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਤਰਾਈਆਂ ਚੜ੍ਹਾਈਆਂ, ਵਿੰਗ ਵਲੇਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਨ ਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲਿਆਂ ਦੇ ਚੜ੍ਹਣ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖਤਰਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਬੜੀ ਮੱਧਮ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹ ਸਾਂ।

ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ 4 ਘੰਟੇ 57 ਮਿੰਟ (173.0 ਕਿ.ਮੀ.)

ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ

ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਪਹੁੰਚਕੇ ਸਾਡਾ ਸਫਰ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੀ।ਸੜਕ ਵੀ ਅਗਿਓਂ ਵਧੀਆ ਸੀ ।ਏਸ ਥਾਂ ਤੇ ਹੇਮਕੁੰਟ ਬਦਰੀਨਾਥ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮਾਰਗ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਵੀ ਵੱਡੀ ਣਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਾਹ ਉਤੇ ਕਾਰਾਂ, ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ ਤੇ ਜਾਂਦੀ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੁੰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਣਜਾਣ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਹੁਣ ਰੌਣਕ ਭਰੇ ਮਾਰਗ ਉੱਥੇ ਆ ਗਏ ਸਾਂ। ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਰਨ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਕਰਨ ਉਮਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਗਮ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਕਰਨ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਦੇਖ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਭੇਦ ਢਾਲ, ਕੁੰਡਲ ਅਤੇ ਅਕਸ਼ੈ ਧਨੁਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਪਿਆ।ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕਰਨ ਮੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਸੰਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਥਾਂ-ਥਾਂ 'ਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਰਨਪ੍ਰਾਗ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਕਥਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪਾਰਵਤੀ ਨੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦੂਜਾ ਜਨਮ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਮਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਉਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹੈ।

ਅਲਕਨੰਦਾ ਅਤੇ ਪਿੰਦਰ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਗਮ ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਉੱਤਰਾਖੰਡ

ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੇ ਚਮੋਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਅਤੇ ਮਿਉਂਸਪਲ ਬੋਰਡ ਹੈ ਜੋ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪੰਚ ਪ੍ਰਯਾਗ (ਪੰਜ ਸੰਗਮ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਲਕਨੰਦਾ ਅਤੇ ਪਿੰਦਰ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਗਮ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਅਲਕਨੰਦਾ (ਹੇਠਾਂ, ਸੱਜੇ ਤੋਂ) ਅਤੇ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ (ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਵਗਦੀ) ਦਾ ਸੰਗਮ।

ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਅਲਕਨੰਦਾ (ਹੇਠਾਂ, ਸੱਜੇ ਤੋਂ) ਅਤੇ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ (ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਵਗਦੀ) ਦਾ ਸੰਗਮ। 17 ਜੂਨ 2013 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਟਬ੍ਰਿਜ (ਝੂਲਾ) ਸੀ; ਇਹ 2013 ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੌੜੀਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੱਥਰ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸਨ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੱਟਾਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਰਦ ਸ਼ਿਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ

ਕਰਨਪ੍ਰਯਾਗ ਅਤੇ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਦੇ ਸੰਗਮਾਂ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾ ਡੇਰੇ ਲਾਏ। ਏਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਲੰਗਰ ਖੁਲ੍ਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਨ ਟਿਕਾ ਕੇ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜਾ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਵਨ ਨਵਾਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੜੀ ਉਤਮ ਬਣਤਰ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਬੋਰਡ ਦੀ ਰੇਖ ਦੇਖ ਹੇਠ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਬੋਰਡ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਰਾਹ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਪੌੜੀ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ’ਤੇ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 102 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਥੇ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰਧਾਮ ‘ਚਰਨ ਪਾਦਕਾ’ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਏਥੇ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਮਰੱਥ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਥੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪੰਜਾਹ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਹਨੁਮੰਤ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਮਰਥਾਂਚੀ ਬਖਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਮਰੱਥ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਤਿਆਗੀ ਸਾਧੂ ਸਨ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਸਤਰ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਫੌਜ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਕੈਸੇ ਸਾਧੂ ਹੋ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਮਰੱਥ ਰਾਮਦਾਸ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨਹੀਂ ਤਿਆਗਿਆ ਸੀ ਬਲਕਿ ਮਾਇਆ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਸਤਰ ਅਸੀਂ ਗਰੀਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਮਰੱਥ ਰਾਮਦਾਸ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਇਆ।

ਏਥੇ ਸੱਚਖੰਡ ਤੋਂ ਆਉਂਦਿਆ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ।(16) ਏਥੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਪਦ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਅਭਿਮਾਨੀ ਪੰਡਿਤ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਰਾਹ ਪਾਇਆ।

ਜਿਸ ਥਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਹ ਸੰਨ 1894 ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਨਗਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵੱਸਿਆ ਹੈ। ਪੰਡਤ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਰੋਤਮ (1822-1891) ਨੇ 1883 ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਤੀਰਥ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਭਾਵਪੂਰਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ‘ਪੌੜੀ ਜ਼ਿਲੇ ਮੇ ਹੀ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸੇ ਸਾਠ ਕੋਸ ਪੂਰਬ ਪਾਸੇ ਬਦ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਅਰ ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਕੇ ਮੰਦਰ ਹੈਂ। ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਸੇ ਚੱਲ ਗੁਰੂ (ਨਾਨਕ ਦੇਵ) ਜੀ ਬੈਕੁੰਠ ਮੇਂ ਭਗਵਾਨ ਕਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਫੇਰ ਭਾਰਤ ਖੰਡ ਮੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਆਏ।’

ਐਟਕਿਨਸਨ ਹਿਮਾਲਿਯਨ ਗਜ਼ਟੀਅਰ 1884 ਵਿਚ ilKdw ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਰਾਈ ਦੇ ਪਰਗਣਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਨਾਨਕਮਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਹਰੇ (ਦੇਹਰਾਦੂਨ) ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ ਨੇ ਅਪਣੀ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 10 ਮਈ 1931 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਡਾਇਰੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਪੁਸਤਕ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਪੰਨਾ 150-151) ਵਿਚ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ , “ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਗੰਗਾ ਦੇਕਿਨਾਰੇ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌੜੀ ਤੋਂ 8 ਮੀਲ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਜੋ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਹੈਇਹ ਗੰਗਾ ਤੋਂ 2 ਫਰਲਾਂਗ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਕੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਉਤੇ ਵਸਿਆ ਹੈ।ਸਾਰੀ ਨਵੀਂ ਆਬਾਦੀ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਜੋ ਪਹਿਲਾ ਸੀ ਉਹ ਹੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਭੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਦੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਮਹੰਤ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ ਦਾ ਚੇਲਾ ਅੱਜ ਕੱਲ ਭੀ ੇ ਪਹਿਲੇ ਭੀ ਹੜਪ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਅਬਾਦੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਹੀਂ sI ਹੋ ਸਕੀ ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੁੱਝ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਯਾਤਰੂ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਇਕ ਅਹਿਮ ਪੜਾਅ ਸੀ। ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਕਰਕੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਆਹਰ ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹੇਮਕੁੰਟ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜੀ ਕਿ 1945 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਇਹ ਇਸ ਗੁਰਧਾਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘ਏਹ ਯਾਦਗਾਰ (ਚਰਨ ਪਾਦਕਾ) ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿਖੇ ਭਾਰੀ ਹੜ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜਿਥੇ ਸਾਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਉਜੜ ਗਿਆ, ਉਥੇ ਏਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਭੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਹੁਣ ਤਕ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਵਾਲੇ ਵਸਦੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮੇਂ 1 ਮੀਲ ਹੇਠਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾਂ ਪਾਸ ਏਹ ਅਸਥਾਨ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਯਾਦ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਯਾਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਟੀਆ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਦੇ ਲਾਗੇ ਕਰਕੇ ਹੈ। ਅਜੇ ਭੀ ਐਸੇ ਬ੍ਰਿਧ ਸਜਨ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਖੋਜ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੰਥ ਨੂੰ ਐਸੇ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।’

ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਟਰੱਸਟ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਲਈ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਦੀ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਮਾਰਚ 1963 ਵਿਚ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਇਕ ਅਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਇਕ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਿਖੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਸ. ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪੀ ਗਈ।’

ਸ. ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਟਰੱਸਟ ਅਧੀਨ ਲਿਆਉਣ ਹਿਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਗੁਰਧਾਮ ਦਾ ਮਹੰਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸ੍ਰੀ ਜਯੋਤੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਹੰਤ ਦਾ ਚੇਲਾ ਮਹੰਤ ਇੰਦ੍ਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸੀ। 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1964 ਨੂੰ ਇਸਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਵਾਈ ਸੀ।

ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਸ. ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਨਵੇਂ ਦਰਬਾਰ ਹਾਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਰੰਭ ਹੋਈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ 1968 ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਤੋਂ ਗਿਆਨੀ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ਅੰਦਰ 30 ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਕਮਰੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ 2000 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਿੰਧੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇੱਥੇ ਅਕਸਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਜੋੜ ਮੇਲ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੰਗਤ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਟਰੱਸਟ ਇਸ ਗੁਰਧਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜਾਂ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬੀੜਾਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕੋਲ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਇਹ ਬੀੜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਤਤਕਰੇ ਸਮੇਤ 1358 ਪੰਨੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਦੇ 1565 ਪੰਨੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਦਾ ਵਰਨਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ‘ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥ ਤਤਕਰਾ ਲਿਖਿਆ ਸ੍ਰੀ ਗਿਰੰਥ ਜੀ ਕਾ॥ ਸੂਚੀ ਪਤ੍ਰ ਸੰਮਤ ਠਾਰਾ ਸੈ ਬਾਨਿਵਾ ਸਾਲ॥ ਫਗਣ ਸੁਦੀ ਅਠੇ ਬੁਧਵਾਰਿ ਗਿਰੰਥ ਸਾਹਿਵ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ॥’ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਿਰਧ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦਰਬਾਰ ਹਾਲ ਦੇ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੰਗਤ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। (ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਡਾ ਪਰਮਵੀਰ ਸਿੰਘ)

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਨਿਕਲੇ ਰਸਤੇ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮਾਨ ਵੀ ਲੈਣਾ ਸੀ।ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਪਹਾੜਾਂ, ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਘੁੰਮਦੀ ਅਲਕਾਨੰਦਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਟ ਨੂੰ ਅਲਕਾਨੰਦਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ । ਇਹ ਪੌੜੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਸਥਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸਦੇ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਲੈ ਕੇ ਅਸ਼ੀਂ ਅਪਣਿਆਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਛ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕਿਆ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਨੋਹਰ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਿਆ। ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਿਸ ਜਾਂਦਿਆਂ ਬਿਸਤਰ ਤੇ ਲੇਟਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਨੀਂਦ ਕਦੋਂ ਆ ਗਈ।

 

[dalvinder45]

14. ਕੋਟਦੁਆਰ
ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਹਰਦੁਆਰ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦੋ ਰਸਤੇ ਸਨ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਰਾਹੀ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਕੋਟਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ. ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸੜਕ ਵਦੀਆਂ ਸੀ ਪਰ ਕੋਟਦੁਆਰ ਰਾਹੀ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕੋਟਦਵਾਰ, ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਤੇ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ ਵੀ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਇਸ ਰਸਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਤਿੰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਾਂ। ਦੋਨਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਉਪਰ ਪੁਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ (ਪੰਨਾ 350, ਕੋਟਦਵਾਰ) ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ,” ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਜ਼ਿਲਾ ਪੌੜੀ ਵਿੱਚ ਨਗਰ। ਇਸ ਥਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਚਰਨਪਾਦੁਕਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ”। ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਮਹਾਨਕੋਸ਼ ਅਧਾਰਤਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਲੋਂ ਸੰਪਾਦਿਤ ਗੁਰਧਾਮ ਦੀਦਾਰ (ਪੰਨਾ 263) ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ, “ਕੋਟਦੁਆਰ: ਇਹ ਕਸਬਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਖਾਸ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਰਨ ਪਾਏ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂਮ ਉਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵਰਾਹ ਅਵਤਾਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤਾਂ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਧਰਮਸਾਲਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ”।ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ, ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਤਵਾਰੀਖ (1940) ਪੰਨਾ 103 ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ “ ਪਉੜੀ, ਕੋਟਦਵਾਰ, ਨੀਮਖਾਰ, ਅਯੁਧਿਆ ਹੋ ਕੇ ਗੋਰਖਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ”।

ਉਪਰੋਕਤ ਗਵਾਹੀਆਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਅਸੀਂ ਕੋਟਦੁਆਰ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਰਾਹ ਕਾਫੀ ਜੋਖਮ ਭਰਿਆ ਸੀ।ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਸੜਕ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਚੰਗੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈਆਂ ਉਤਰਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮੋੜ ਘੋੜ ਬਹੁਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸੰਭਲ ਸੰਭਲ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ ।ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਚਾਹ ਵੀ ਪੀਤੀ ਤੇ ਦਮ ਵੀ ਲਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰ ਨ ਰਹੇ।

ਕੋਟਦੁਆਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਗਿਛ ਕੀਤੀ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਲ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੋਟ ਦੁਆਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੋਟ ਦੁਆਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਦਾ ਬਣਤਰ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਪਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿਰ ਨਿਵਾਇਆ ਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਕਲ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਭਾਈ ਕਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜi ਦੀ ਲਿਖੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲ ਬਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਏਥੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ ਨੇ ਅਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਬਣੀ ਪੁਸਤਕ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਪੰਨਾ 149-150 ਤੇ ਲਿਖਿਆ, “ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਭੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੈਹਰ ਕੋਟਦਵਾਰਾਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਰੀਠੇ ਮਿਠੇ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ ਜਗਾ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ੈਹਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਧਾਂ ਸੰਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਡੇਰਾ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਮੰਦਿਰ ਹੈ।ਇਹ ਮੰਡ ਕੋਟ ਦਵਾਰਾ ਜ਼ਿਲਾ ਪੌੜੀ ਵਿੱਚ ਹੈ”। (ਪੰਨਾ 149-150) ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਏਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਸਨ ਪਰ ਟਿਕੇ ਨਹੀਂ। ਏਥੇ ਜੇ ਧਰਮਸਾਲਾ ਬਣੀ ਵੀ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਮਿਟ ਗਈ।

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੋਟਦੁਆਰ

ਇਥੋਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਵੱਲ ਵਧੇ।

 

[dalvinder45]

15. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨਜੀਬਾਬਾਦ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨਜੀਬਾਬਾਦ

ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਜਨੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਿਜਨੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਰੇਲ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੜਕ ਮਾਰਗਾਂ ਐਨ ਐਚ 119 ਅਤੇ ਐਨ ਐਚ 74 ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਦਿੱਲੀ, ਮੇਰਠ, ਹਰਦਵਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਨਵਾਬ ਨਜੀਬ-ਉਦ-ਦੌਲਾ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰੋਹਿਲਖੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਦੁਰਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੋਹੀਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੀ। 1740 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਿਜਨੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ "ਨਵਾਬ ਨਜੀਬ-ਉਦ-ਦੌਲਾ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। 1757 ਤੋਂ 1770 ਤੱਕ ਉਹ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੋਹਿਲਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਫ਼ਦਰਜੰਗ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਆਲਮਗੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਸੇਵਾਦਾਰ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੁਣਿਆ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਨਾਨਕਮਤਾ ਤੋਂ ਮੁੜਦੇ ਹੋੲ ਕੋਟਦੁਆਰ ਤੋਂ ਏਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਅੱਗੇ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹਰਦੁਆਰ ਪਹੁੰਚੇ।ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਿਜਨੌਰੀ ਸਿੱਖ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਏਥੇ 20 ਕੁ ਪਿੰਡ ਜ਼ਿਲਾ ਬਿਜਨੌਰ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਹੀ ਮਾਰਗ ਤੇ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ ਵੱਲ ਵਧੇ ।

 

[dalvinder45]

16. ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੰਤ ਸਾਗਰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ,

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੰਤ ਸਾਗਰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ,

ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸੰਤ ਸਾਗਰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ, ਜਿਲਾ ਹਰਿਦੁਆਰ, ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਜ਼ੀਬਾਬਾਦ ਰੋਡ 'ਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। 1565 ਵਿਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਨਕਮਤਾ, ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ, ਕੋਟਦੁਆਰ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੀਬਾਬਾਦ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੁਲਾਈ-ਅਗਸਤ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਮਰ 40 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ 3 ਮਹੀਨੇ 13 ਦਿਨ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਿਤਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਇਸ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਲ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਥਾਂ ਖੱਤਰੀ ਬਾਗ਼ ਸੀ। ਖੱਤਰੀ ਆਪਣੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮਿਲਣ ਲੱਗਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਮਨਮੁਖ ਨੇ ਖੱਤਰੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖੱਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਨਮੁਖ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਵੀ ਨਾਲ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਤੁਰ ਪਏ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮਨਮੁਖ ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ। ਖੱਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਗਏ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਆਵੇ ਉਹ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਵੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਖੱਤਰੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਮਨਮੁਖ ਵੇਸਵਾ ਦੇ ਘਰ ਮੰਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮਨਮੁਖ ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਥਾਂ 'ਤੇ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।

ਮਨਮੁਖ ਬੈਠ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪੁੱਟਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਮਿਲਿਆ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖੱਤਰੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੈਰ ਵਿਚ ਕੰਡਾ ਚੰਬੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਲੰਗੜਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮਨਮੁਖ ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, "ਪਿਆਰੇ ਖੱਤਰੀ, ਤੂੰ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਅਪਾਹਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਮੰਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।" ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ? ਖੱਤਰੀ ਪਿਆਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਚਲੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੁੱਛੀਏ। ਦੋਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲਾ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਉਥੇ ਖੋਦਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਘੜਾ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰਕੋਲ ਬੁਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਨਮੁਖ ਤੂੰ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਤ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਦਾਨ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਂਡਾ ਭਰ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਮੰਦੇ ਕਰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਕੋਲੇ ਬਣ ਗਏ। ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਕੰਡਾ ਚੰਬੜ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਲੀਬ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਪਰ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਕੰਡਾ ਫਸ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਹਰਿਦੁਆਰ ਗਏ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੰਤ ਸਾਗਰ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ (ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹਰਿਦੁਆਰ-ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਰੋਡ 'ਤੇ ਪੁਲ ਟੋਲ ਬੈਰੀਅਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਪਿੰਡ :- ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ, ਹਰਿਦੁਆਰ-ਨਜ਼ੀਬਾਬਾਦ ਰੋਡ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ:- ਹਰਿਦੁਆਰ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ

 

[dalvinder45]

ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਮੰਦਿਰ

ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਮੰਦਿਰ

ਗੇਂਦੀ ਖਾਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਏਥੋਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਨਾਮ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ 3-4 ਮਹੀਨੇ ਤਪਸਿਆ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ਰੁਕ ਕੇ ਤਪ ਕੀਤਾ।ਅਸੀਂ ਗੇਂਦੀ ਖਾਤਾ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਵਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਸਾਡਾ ਸਾਥ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਦਿਤਾ ਤੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੋ ਲਏ।

ਗੇਂਦੀਖਾਤਾ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਦਾ ਰਸਤਾ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਸੜਕ ਪੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਫਿਰ ਜੰਗਲ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਕੱਚਾ ਚਿੱਕੜ ਭਰਿਆ ਰਸਤਾ ਆ ਗਿਆ। ਮੀਂਹ ਪੈ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਚਲ੍ਹੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਰਖਤ ਆਏ ਜਿਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਬਰੋਟਾ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਉਪਰ ਅੰਬ ਦਾ ਦਰਖਤ ਉੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੀ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਬਾਬਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਏਥੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣਾ ਨਾਮ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਇਸ ਆਸ਼ਰਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਦੱਸਿਆ ਜਿੱਥੇ ਬੜੇ ਮਹਾਤਮਾ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਸਾਧੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਲਿਆ। ਪiੋਹਲਾਂ ਤਾਂ ਏਥੇ ਝੋਂਪੜੀਆਂ ਹੀ ਸਨ ਪਰ ਬਾਬਾ ਬਾਲ ਨਾਥ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕਈ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਗਊ ਸ਼ਾਲਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਤਪਸਿਆ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਲਈ ਵੀ ਵਖਰਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਸਦਾਬਰਤ ਲੰਗਰ ਚਲਾਇਆ।ਫਿਰ ਇੱਕ ਸੇਵਕ ਭੇਜ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਥਾਂ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦਾ ਧੂਣਾ ਸੀ ਜਿਸ ਅੱਗੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ 3-4 ਸਾਲ ਤਪਸਿਆ ਸਾਧੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਅਪਣਾ ਧੂੰਣਾ ਇਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਧੂਣੇ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤਾਂ ਸਰਦੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਦੂਸਰੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਅੱਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਸਨ।ਗੁਫਾ ਅੰਦਰ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਔਖਾ ਪਰ ਧੂਣੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਵਿਡੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਵੀ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ । ਇਸ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਗਊਸ਼ਾਲਾ ਵੇਖੀ ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਗਾਵਾਂ ਤੇ ਵਛੜੇ ਪਲ ਰਹੇ ਸਨ।ਲੰਗਰ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਲਗਾਤਾਰ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਤਪਸਿਆ ਕਰਦੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲੰਗਰ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਦੀਵਾਰਾਂ ਉਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਜਲ ਸ੍ਰੋਤ ਥਾਂ ਥਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਗ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਖੂਹ ਜਾਂ ਤਲਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਸ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿ ਕਰਕੇ ਸੀ ਕਿ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੰਗਾ ਜਲ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੌ ਸਿੰਮ ਸਿੰਮ ਨਿਕਲਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰ ਅਸੀ ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪੈ ਗਏ।ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਦੀ ਸ਼ਖਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

 

[dalvinder45]

ਹਰਦੁਵਾਰ

ਸਿੱਧ ਕੁਟੀ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਵਾਪਿਸ ਗੇਂਦੀ ਖਾਤਾ ਆ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਹਰਦੁਆਰ ਵਲ ਵੱਧੇ । ਗੰਗਾ ਦਾ ਪੁਲ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗਏ ਪਰ ਉਸ ਥਾਂ ਰਹਿਣ ਲਈ ਥਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਜਿਥੇ ਸਾਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਮਰੇ ਮਿਲ ਗਏ। ਇਥੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਖਾਣ ਪੀਣ ਤੇ ਸ਼ੌਚ ਅਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚੰਗਾ ਸੀ । ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ ਤੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚੋਂ ਭੋਜਨ ਛੱਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਤੇ ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਂਨ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ’ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।

ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵਹਿਮੀ ਭਰਮੀ ਰਸਮੀ ਰੀਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਦਰਸਾਇਆ ਤੇ ਪੰਡਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮਣਾਂ ਦਾ ਪਾਜ ਉਘਾੜਿਆ।

ਜਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜੀ ਹਰਿਦਵਾਰ ਗੰਗਾ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਗੰਗਾ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਜਾਰੀ ਸੀ । ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਉਤਸੁਕਤਾ ਵੱਸ ਪੁਛਿਆ, “ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਜੀ! ਇਤਨੇ ਲੋਕ ਗੰਗਾ ਤੀਰਥ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਨਹਾਤੇ ਕੀ ਇਹ ਖਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਖੋਟੇ ਸਨ ਜੋ ਏਥੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਖਰੇ ਹੋਣ ਆਏ ਹਨ?” (3) ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੱਸਕੇ ਰਬਾਬ ਛੇੜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ:

ਨਾਨਕ ਬਦਰਾ ਮਾਲ ਕਾ ਭੀਤਰਿ ਧਰਿਆ ਆਣਿ ॥
ਖੋਟੇ ਖਰੇ ਪਰਖੀਅਨਿ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਦੀਬਾਣਿ ॥ 1 ॥ ਮਃ 1 ॥
ਨਾਵਣ ਚਲੇ ਤੀਰਥੀ ਮਨਿ ਖੋਟੈ ਤਨਿ ਚੋਰ ॥
ਇਕੁ ਭਾਉ ਲਥੀ ਨਾਤਿਆ ਦੁਇ ਭਾ ਚੜੀਅਸੁ ਹੋਰ ॥
ਬਾਹਰਿ ਧੋਤੀ ਤੂਮੜੀ ਅੰਦਰਿ ਵਿਸੁ ਨਿਕੋਰ ॥
ਸਾਧ ਭਲੇ ਅਣਨਾਤਿਆ ਚੋਰ ਸਿ ਚੋਰਾ ਚੋਰ ॥ 2 ॥
ਪਉੜੀ ॥ ਆਪੇ ਹੁਕਮੁ ਚਲਾਇਦਾ ਜਗੁ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ ॥
ਇਕਿ ਆਪੇ ਹੀ ਆਪਿ ਲਾਇਅਨੁ ਗੁਰ ਤੇ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
ਦਹ ਦਿਸ ਇਹੁ ਮਨੁ ਧਾਵਦਾ ਗੁਰਿ ਠਾਕਿ ਰਹਾਇਆ ॥
ਨਾਵੈ ਨੋ ਸਭ ਲੋਚਦੀ ਗੁਰਮਤੀ ਪਾਇਆ ॥
ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੀਐ ਜੋ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ ॥ 12 ॥(ਪੰਨਾ 789) (4)

ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਪੁਰਬ ਸੀ, ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਾਰਕੁੰਟ ਤੋਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੰਗਾ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾ ਬੈਠੇ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਪਾਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਤਰੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੋਖਾ ਢੰਗ ਸੋਚਿਆ। ਪਾਂਡਿਆਂ ਨੇ ਦਾਨ ਦੱਛਣਾ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਗੰਗਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੂਸਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਾਂਡੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਦਾਲੇ ਆ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਤੇ ਲੱਗੇ ਪੁੱਛਣ, ‘‘ਤੁਸੀਂ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਕਿਉਂ ਸੁੱਟਦੇ ਹੋ?’’ ਅੱਗੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਵਾਲ ਪਾਇਆ, ‘‘ਤੁਸੀਂ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਪਾਣੀ ਕਿਉਂ ਸੁੱਟਦੇ ਹੋ?’’ ਪਾਂਡਿਆਂ ਆਖਿਆ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ।’’ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੁਭਾਇਕੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।’’

‘‘ਖੇਤੀ ਨੂੰ? ਭਲਾ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ?’’

‘‘ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੂਰਜ ਤੱਕ ਪਿਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਜੋ ਏਥੋਂ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ ਹੈ?’’

ਪੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਔੜਿਆ। ਪਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਆਗੂ ਕਰਮਾਂ ਪਾਂਡਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਆ ਲੱਗਾ।(5)

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਂਵਿਆਂ :

ਜੇ ਮੋਹਾਕਾ ਘਰੁ ਮੁਹੈ ਘਰੁ ਮੁਹਿ ਪਿਤਰੀ ਦੇਇ ॥
ਅਗੈ ਵਸਤੁ ਸਿਞਾਣੀਐ ਪਿਤਰੀ ਚੋਰ ਕਰੇਇ ॥
ਵਢੀਅਹਿ ਹਥ ਦਲਾਲ ਕੇ ਮੁਸਫੀ ਏਹ ਕਰੇਇ ॥
ਨਾਨਕ ਅਗੈ ਸੋ ਮਿਲੈ ਜਿ ਖਟੇ ਘਾਲੇ ਦੇਇ ॥ 1 ॥
ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥
ਜੂਠੇ ਜੂਠਾ ਮੁਖਿ ਵਸੈ ਨਿਤ ਨਿਤ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ ॥
ਸੂਚੇ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਹਿ ਬਹਨਿ ਜਿ ਪਿੰਡਾ ਧੋਇ ॥
ਸੂਚੇ ਸੇਈ ਨਾਨਕਾ ਜਿਨ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਸੋਇ ॥ 2 ॥(ਪੰਨਾ 472) (6)

ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਇਹ ਚੁਲੀਆਂ ਕਿਉਂ ਭਰ ਰਹੇ ਹਨ? ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਅਪਣਾ ਕੁਝ ਸੰਵਾਰ ਸਕਣਗੇ?
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਛੇੜਿਆ।

ਨਾਨਕ ਚੁਲੀਆ ਸੁਚੀਆ ਜੇ ਭਰਿ ਜਾਣੈ ਕੋਇ ॥
ਸੁਰਤੇ ਚੁਲੀ ਗਿਆਨ ਕੀ ਜੋਗੀ ਕਾ ਜਤੁ ਹੋਇ ॥
ਬ੍ਰਹਮਣ ਚੁਲੀ ਸੰਤੋਖ ਕੀ ਗਿਰਹੀ ਕਾ ਸਤੁ ਦਾਨੁ ॥
ਰਾਜੇ ਚੁਲੀ ਨਿਆਵ ਕੀ ਪੜਿਆ ਸਚੁ ਧਿਆਨੁ ॥
ਪਾਣੀ ਚਿਤੁ ਨ ਧੋਪਈ ਮੁਖਿ ਪੀਤੈ ਤਿਖ ਜਾਇ ॥
ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਜਗਤ ਕਾ ਫਿਰਿ ਪਾਣੀ ਸਭੁ ਖਾਇ ॥ 2 ॥
ਪਉੜੀ ॥ ਨਾਇ ਸੁਣਿਐ ਸਭ ਸਿਧਿ ਹੈ ਰਿਧਿ ਪਿਛੈ ਆਵੈ ॥
ਨਾਇ ਸੁਣਿਐ ਨਉ ਨਿਧਿ ਮਿਲੈ ਮਨ ਚਿੰਦਿਆ ਪਾਵੈ ॥
ਨਾਇ ਸੁਣਿਐ ਸੰਤੋਖੁ ਹੋਇ ਕਵਲਾ ਚਰਨ ਧਿਆਵੈ ॥
ਨਾਇ ਸੁਣਿਐ ਸਹਜੁ ਊਪਜੈ ਸਹਜੇ ਸੁਖੁ ਪਾਵੈ ॥
ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਉ ਪਾਈਐ ਨਾਨਕ ਗੁਣ ਗਾਵੈ । (ਪੰਨਾ 1240) (7)

ਸਤਿਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਗੰਗਾ ਕਿਨਾਰੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਇਕ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸਾਧੂ ਵੀ ਆ ਟਿਕਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਸਾਧੂ ਨੇ ਚੌਂਕਾ ਬਣਾ ਕੇ ਪੋਚਾ ਫੇਰਿਆ ਤੇ ਰੋਟੀ ਪਕਾਉਣ ਅੱਗ ਬਾਲੀ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਵੀ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣਾ ਸੀ ਸੋ ਉਹ ਵੈਸ਼ਨਵ ਤੋਂ ਅੱਗ ਮੰਗਣ ਚਲਾ ਗਿਆ।ਮਰਦਾਨੇ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਜਦ ਚੌਂਕੇ ਤੇ ਜਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਭੜਕ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮਰਦਾਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਚੌਂਕਾ ਭਿੱਟ ਦਿਤਾ ਹੈ। “ਚੌਂਕਾ ਭਿੱਟ ਦਿਤਾ,” ਕੂਕਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਲੋਹ ਲਾਖਾ ਹੋਇਆ ਬਲਦੀ ਲਕੜੀ ਲੈ ਕੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾ ਪਿਆ।ਮਰਦਾਨਾ ਦੌੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਸਾਧੂ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ, “ਤੂੰ ਇਸ ਭਲੇਮਾਣਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਉਂ ਪਿਆ ਹੈਂ?” ਸਾਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਚੌਕਾ ਭਿੱਟ ਦਿਤਾ ਹੈ” (8)

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਇਆ:

ਦੇ ਕੈ ਚਉਕਾ ਕਢੀ ਕਾਰ ॥ ਉਪਰਿ ਆਇ ਬੈਠੇ ਕੂੜਿਆਰ ॥
ਮਤੁ ਭਿਟੈ ਵੇ ਮਤੁ ਭਿਟੈ ॥ ਇਹੁ ਅੰਨੁ ਅਸਾਡਾ ਫਿਟੈ ॥
ਤਨਿ ਫਿਟੈ ਫੇੜ ਕਰੇਨਿ ॥ ਮਨਿ ਜੂਠੈ ਚੁਲੀ ਭਰੇਨਿ ॥
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਧਿਆਈਐ ॥ ਸੁਚਿ ਹੋਵੈ ਤਾ ਸਚੁ ਪਾਈਐ ॥ 2 ॥(ਪੰਨਾ 471-472) (9)

ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਲਈ ਨਿਉਤਾ ਦਿਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਿਉਤਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਪਰ ਖਾਣੇ ਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਗਏ। ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਆਇਆ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਚੰਦਾਲ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਛੇੜਿਆ:

ਕੁਬੁਧਿ ਡੂਮਣੀ ਕੁਦਇਆ ਕਸਾਇਣਿ ਪਰ ਨਿੰਦਾ ਘਟ ਚੂਹੜੀ ਮੁਠੀ ਕ੍ਰੋਧ ਚੰਡਾਲਿ ॥
ਕਾਰੀ ਕਢੀ ਕਿਆ ਥੀਐ ਜਾਂ ਚਾਰੇ ਬੈਠੀਆ ਨਾਲਿ ॥
ਸਚੁ ਸੰਜਮੁ ਕਰਣੀ ਕਾਰਾਂ ਨਾਵਣੁ ਨਾਉ ਜਪੇਹੀ ॥
ਨਾਨਕ ਅਗੈ ਊਤਮ ਸੇਈ ਜਿ ਪਾਪਾਂ ਪੰਦਿ ਨ ਦੇਹੀ ॥ 1 ॥ (ਪੰਨਾ 91) (10)

ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲਿਆ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਵਾਲ ਸੀ , “ਤੁਸੀਂਂ ਤਾਂ ਖੱਤਰੀ ਹੋ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਭਿੱਟੇ ਜਾਂ ਜੂਠੇ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹੋ”। ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ।

ਜੂਠਿ ਨ ਰਾਗੀਂ ਜੂਠਿ ਨ ਵੇਦੀਂ ॥ ਜੂਠਿ ਨ ਚੰਦ ਸੂਰਜ ਕੀ ਭੇਦੀ ॥
ਜੂਠਿ ਨ ਅੰਨੀ ਜੂਠਿ ਨ ਨਾਈ ॥ ਜੂਠਿ ਨ ਮੀਹੁ ਵਰਿ੍ਹਐ ਸਭ ਥਾਈ ॥
ਜੂਠਿ ਨ ਧਰਤੀ ਜੂਠਿ ਨ ਪਾਣੀ ॥ ਜੂਠਿ ਨ ਪਉਣੈ ਮਾਹਿ ਸਮਾਣੀ ॥
ਨਾਨਕ ਨਿਗੁਰਿਆ ਗੁਣੁ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਮੁਹਿ ਫੇਰਿਐ ਮੁਹੁ ਜੂਠਾ ਹੋਇ ॥ 1 ॥ (ਪੰਨਾ 1240) (11)

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਚੌਂਕਿਆ ਉਪਰ ਨਹੀਂ ਰੀਝਦਾ। ਉਹ ਤਾਂ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਨਿਰਦਇਤਾ ਹੈ , ਨਫਰਤ ਹੈ, ਪਰਾਈ ਨਿਂਦਾ ਹੈ, ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਹਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮੈਲੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਲਈ ਤਾਂ ਸਭ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਊਚ ਨੀਚ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨਹੀਂ ਸਾਰੀ ਖਲਕਤ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖੋ ।ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਭੀ ਨੀਂਵੀ ਜਾਤ ਦਾ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਨਾ ਕਰੋ।ਗੁਰਾਂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਛੇੜਿਆ:
ਸਾਧੂ ਨੇ ਪੁਛਿਆ, “ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੁੱਚ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ?”

ਪਹਿਲਾ ਸੁਚਾ ਆਪਿ ਹੋਇ ਸੁਚੈ ਬੈਠਾ ਆਇ ॥
ਸੁਚੇ ਅਗੈ ਰਖਿਓਨੁ ਕੋਇ ਨ ਭਿਟਿਓ ਜਾਇ ॥
ਸੁਚਾ ਹੋਇ ਕੈ ਜੇਵਿਆ ਲਗਾ ਪੜਣਿ ਸਲੋਕੁ ॥
ਕੁਹਥੀ ਜਾਈ ਸਟਿਆ ਕਿਸੁ ਏਹੁ ਲਗਾ ਦੋਖੁ ॥
ਅੰਨੁ ਦੇਵਤਾ ਪਾਣੀ ਦੇਵਤਾ ਬੈਸੰਤਰੁ ਦੇਵਤਾ ਲੂਣੁ ਪੰਜਵਾ ਪਾਇਆ ਘਿਰਤੁ ॥
ਤਾ ਹੋਆ ਪਾਕੁ ਪਵਿਤੁ ॥ ਪਾਪੀ ਸਿਉ ਤਨੁ ਗਡਿਆ ਥੁਕਾ ਪਈਆ ਤਿਤੁ ॥
ਜਿਤੁ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਨ ਊਚਰਹਿ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਰਸ ਖਾਹਿ ॥
ਨਾਨਕ ਏਵੈ ਜਾਣੀਐ ਤਿਤੁ ਮੁਖਿ ਥੁਕਾ ਪਾਹਿ ॥ 1 ॥ (ਪੰਨਾ 473) (12)

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਪਣਾ ਅੰਦਰ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਜੇ ਅੰਦਰ ਸਾਫ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਵਸੇਗਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਜੇ ਭਾਂਡਾ ਅੱਛਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਵਸਤ ਵੀ ਮਲੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਭਾਂਡਾ ਹਛਾ ਸੋਇ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵਸੀ ॥ ਭਾਂਡਾ ਅਤਿ ਮਲੀਣੁ ਧੋਤਾ ਹਛਾ ਨ ਹੋਇਸੀ ॥
ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੈ ਹੋਇ ਸੋਝੀ ਪਾਇਸੀ ॥ ਏਤੁ ਦੁਆਰੈ ਧੋਇ ਹਛਾ ਹੋਇਸੀ ॥
ਮੈਲੇ ਹਛੇ ਕਾ ਵੀਚਾਰੁ ਆਪਿ ਵਰਤਾਇਸੀ ॥ ਮਤੁ ਕੋ ਜਾਣੈ ਜਾਇ ਅਗੈ ਪਾਇਸੀ ॥
ਜੇਹੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇ ਤੇਹਾ ਹੋਇਸੀ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ਆਪਿ ਵਰਤਾਇਸੀ ॥
ਚਲਿਆ ਪਤਿ ਸਿਉ ਜਨਮੁ ਸਵਾਰਿ ਵਾਜਾ ਵਾਇਸੀ ॥
ਮਾਣਸੁ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰਾ ਤਿਹੁ ਲੋਕ ਸੁਣਾਇਸੀ ॥
ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਨਿਹਾਲ ਸਭਿ ਕੁਲ ਤਾਰਸੀ ॥ 1 ॥ (ਪੰਨਾ 730) (13)

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪੰਡੇ, ਸਾਧੂ, ਯੋਗੀ ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਦਾਲੇ ਆ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਜਦ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਛੇੜਿਆ

ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ਕਰੀ ਚਨਣਾਠੀਆ ਜੇ ਮਨੁ ਉਰਸਾ ਹੋਇ ॥
ਕਰਣੀ ਕੁੰਗੂ ਜੇ ਰਲੈ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਪੂਜਾ ਹੋਇ ॥ 1 ॥
ਪੂਜਾ ਕੀਚੈ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਪੂਜ ਨ ਹੋਇ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਬਾਹਰਿ ਦੇਵ ਪਖਾਲੀਅਹਿ ਜੇ ਮਨੁ ਧੋਵੈ ਕੋਇ ॥
ਜੂਠਿ ਲਹੈ ਜੀਉ ਮਾਜੀਐ ਮੋਖ ਪਇਆਣਾ ਹੋਇ ॥ 2 ॥
ਪਸੂ ਮਿਲਹਿ ਚੰਗਿਆਈਆ ਖੜੁ ਖਾਵਹਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਦੇਹਿ ॥
ਨਾਮ ਵਿਹੂਣੇ ਆਦਮੀ ਧ੍ਰਿਗੁ ਜੀਵਣ ਕਰਮ ਕਰੇਹਿ ॥ 3 ॥
ਨੇੜਾ ਹੈ ਦੂਰਿ ਨ ਜਾਣਿਅਹੁ ਨਿਤ ਸਾਰੇ ਸੰਮੑਾਲੇ ॥
ਜੋ ਦੇਵੈ ਸੋ ਖਾਵਣਾ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਹੇ ॥ 4 ॥ 1 ॥(ਪੰਨਾ 489) (14)

ਇਕ ਯੋਗੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, “ਮੈਂ ਸੱਠਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਵਿਚ ਲੱਗਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਮੈਥੋਂ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?”

ਹਉਮੈ ਕਰਤਿਆ ਨਹ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਮਨਮਤਿ ਝੂਠੀ ਸਚਾ ਸੋਇ ॥
ਸਗਲ ਬਿਗੂਤੇ ਭਾਵੈ ਦੋਇ ॥ ਸੋ ਕਮਾਵੈ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇ ॥ 1 ॥
ਐਸਾ ਜਗੁ ਦੇਖਿਆ ਜੂਆਰੀ ॥ ਸਭਿ ਸੁਖ ਮਾਗੈ ਨਾਮੁ ਬਿਸਾਰੀ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਅਦਿਸਟੁ ਦਿਸੈ ਤਾ ਕਹਿਆ ਜਾਇ ॥ ਬਿਨੁ ਦੇਖੇ ਕਹਣਾ ਬਿਰਥਾ ਜਾਇ ॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਦੀਸੈ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥ ਸੇਵਾ ਸੁਰਤਿ ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ 2 ॥
ਸੁਖੁ ਮਾਂਗਤ ਦੁਖੁ ਆਗਲ ਹੋਇ ॥ ਸਗਲ ਵਿਕਾਰੀ ਹਾਰੁ ਪਰੋਇ ॥
ਏਕ ਬਿਨਾ ਝੂਠੇ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਇ ॥ ਕਰਿ ਕਰਿ ਕਰਤਾ ਦੇਖੈ ਸੋਇ ॥ 3 ॥
ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਏ ॥ ਦੂਜਾ ਭਰਮੁ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਏ ॥
ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਮੁ ਰਿਦੈ ਵਸਾਏ ॥ ਸਾਚੀ ਬਾਣੀ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਏ ॥ 4 ॥
ਤਨ ਮਹਿ ਸਾਚੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਉ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਨਾਹੀ ਨਿਜ ਠਾਉ ॥
ਪ੍ਰੇਮ ਪਰਾਇਣ ਪ੍ਰੀਤਮ ਰਾਉ ॥ ਨਦਰਿ ਕਰੈ ਤਾ ਬੂਝੈ ਨਾਉ ॥ 5 ॥
ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਸਰਬ ਜੰਜਾਲਾ ॥ ਮਨਮੁਖ ਕੁਚੀਲ ਕੁਛਿਤ ਬਿਕਰਾਲਾ ॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਚੂਕੈ ਜੰਜਾਲਾ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਨਾਲਾ ॥ 6 ॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਏ ॥ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸੈ ਸਾਚਿ ਸਮਾਏ ॥
ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਠਾਕਿ ਰਹਾਏ ॥ ਪੂਰੈ ਗੁਰ ਤੇ ਇਹ ਮਤਿ ਪਾਏ ॥ 1 ॥
ਕਥਨੀ ਕਥਉ ਨ ਆਵੈ ਓਰੁ ॥ ਗੁਰੁ ਪੁਛਿ ਦੇਖਿਆ ਨਾਹੀ ਦਰੁ ਹੋਰੁ ॥
ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਭਾਣੈ ਤਿਸੈ ਰਜਾਇ ॥ ਨਾਨਕੁ ਨੀਚੁ ਕਹੈ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ 8 ॥ 4 ॥
(ਪੰਨਾ 222-223) (15)

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਧੂਆਂ ਸੰਤਾਂ ਪੰਡਿਤਾਂ ਤੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਨੇ ਹਰਿਦਵਾਰ ਵਿਚ ਲੰਬੇ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕੀਤੇ ਜਾਤ ਪਾਤ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਸੁੱਚ-ਭਿੱਟ ਦਾ ਅਸਲੀ ਭੇਦ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆ ਤੇ ਇਕ ਈਸ਼ਵਰ ਭਗਤੀ ਨਾਲ ਤੇ ਇਕ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਥੋਂ ਰਾਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨੇੜੇ ਹੀ ਖੁਲ੍ਹੀ ਥਾਂ ਤੇ ਜਾ ਟਿਕੇ ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਵਾੜੀ ਪੈ ਗਿਆ।

ਹਰਦੁਵਾਰ ਦੇ ਤੀਰਥ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਪਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਤੀਰਥ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਟੀਹਰੀ ਪਹੁੰਚੇ ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਗੰਗੋਤ੍ਰੀ-ਯਮਨੋਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਧਰਾਸੂ ਚੁਰਾਹੇ ਤੋਂ ਉਤਰਕਾਸ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਗੰਗੋਤ੍ਰੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਗੰਗੋਤਰੀ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰਬਤ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਫਿਰ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਲਿਖਾਰੀ ਨੇ ਹਰਦਵਾਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸੰਨ 1963 ਵਿੱਚ, 1978 ਵਿਚ ਤੇ ਫਿਰ 2022 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਿਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਦਵਾਰ ਤੇ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਦੇ ਰੰਗ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਵੇਖੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਰੰਗ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਦੇਖੇ।ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਉਤੇ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਨਕਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੁਆਰ ਤੇ ਲੱਗਾ ਪੁਰਾਤਨ ਬੋਰਡ ​

ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸਦਾਬਰਤ ਲੰਗਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ (ਗਿਆਨ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ), ਹਰਿਦੁਆਰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ (ਜੀਵਨੀਆਂ) ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1504 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੰਡੌਰਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲੰਡੌਰਾ ਹਾਊਸ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ 1880 ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਨੂੰ ਇਮਾਰਤ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਦੀ ਭਗਦੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਹਰਿ ਕੀ ਪੌੜੀ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਚੌੜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਡੌਰਾ ਹਾਊਸ ਨੂੰ ਐਕਵਾਇਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਢਾਹ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਗਤਾਂ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਉਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਸਕਾਊਟਸ ਅਤੇ ਗਾਈਡਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਦੀ ਥਾਂ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਸਕਾਊਟਸ ਅਤੇ ਗਾਰਡਜ਼ ਹਰਦੁਆਰ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ

ਹਰਿਦੁਆਰ, ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਵਿਖੇ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਂਨ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ’ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 450 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ 1984 ਤੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਜਬਰੀ ਕਬਜਾ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸਾਰਵਜਨਿਕ ਸ਼ੌਚਾਲਯ ਬਣਾਕੇ ਘੋਰ ਅਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰੂਘਰ ਉਸੇ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਬਣਾਉਂਣ ਲਈ ਤੱਤਪਰ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦਾਸਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁਰ ਜੋਰ ਹੱਥਬੰਨ ਇਕੱਤਰ ਹੋਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਿ ਇਸੇ ਅਸਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਹੀ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਹੋ ਰਹੀ ਬੇਅਦਬੀਆਂ ਹਟਾ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੁੜ-ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ

200 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ 1978 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਪਿਤ ਸੀ ਜਿਸ ਅੱਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਮੈਂ ਵਾਕ ਵੀ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਮਰ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਐਸਜੀਪੀਸੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਢਿੱਲੇ ਪੈ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਟਰਬਨ ਟ੍ਰੈਵਲਰ ਨਾਲ ਦੇ ਨਾਲ 2022 ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਔਖੇ ਸਨ। ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ। ਮੰਦਿਰ ਪੁਜਾਰੀ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਪੀਟੀਸੀ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੋਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ।

ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗਏ ਤਾਂ ਉਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨਵੀਂ ਬਣ ਰਹੀ ਅਤੇ ਵਧ ਰਹੀ ਗੰਗਾ ਘਾਟ ਦੀ ਸਕੀਮ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਢਾਅ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੀੜ ਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਏ ਸਾਂ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਸਾਰਨ ਦੇ ਬੜੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਨਿਰਮਲਾ ਆਸ਼ਰਮ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੋਰਟ ਕੇਸ ਵੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਕੋਰਟ ਕੇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਨਿਰਮਲਾ ਆਸ਼ਰਮ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵੀ ਗਏ ਤੇ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਤ ਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਸਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਦਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਏਥੇ ਮੋਰਚਾ ਵੀ ਲਾਇਆ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲੇ ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਨੇ ਦਿਲ ਤੇ ਵੱਡੀ ਠੇਸ ਲਾਈ ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਬਿਨਤੀ ਹੈ ਹੋਰ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਹਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਢੀ ਜਾਵੇ।

 

[dalvinder45]

19. ਦੇਹਰਾਦੂਨ,

ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੀ ਛੇਵੀਂ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਚਰਨ ਪਾਏ ਹਨ ।ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੇ ਪੌੜ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਨਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ
ਦੋ ਦਿਨ ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਰੁਕ ਕੇ ਏਥੋਂ ਦੀਆਂ ਵਿਡੀਓ ਪੀਟੀਸੀ ਚੈਨਲ ਤੇ ਪਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪਹੁੰਚੇ। ਦੇਹਰਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇਹੁਰਾ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਦੇਹੁਰਾ ਬਾਬਾ ਰਾਮਰਾਇ ਦਾ ਹੈ ਰਾਮ ਰਾਇ (1645-1687) ਸੱਤਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਛੇਕ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤੁਕ ਬਦਲੀ ਕਰ ਦਿਤੀ ਸੀ ।ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਸ਼ਕ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਭੱਜ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਤੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸ਼ਪਸ਼ਟੀਕਰਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਆਪ ਤਾਂ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਅਪਣੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਗਲ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਪਨਾਹ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।।6॥।5॥ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ , ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਮਿਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੀ ਪੇੜੈ ਪਈ ਕੁਮਿੑਆਰ ॥ ਘੜਿ ਭਾਂਡੇ ਇਟਾ ਕੀਆ ਜਲਦੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ ॥ (ਅੰਕ 466) "ਇਸਲਾਮ ਵਿਰੋਧੀ" ਸੀ, ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਬਜਾਏ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬਦiਲਆਂ ਮਿਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮਿਟੀ ਬੇਈਮਾਨ ਦੀ’ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਕਈ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵੀ ਵਿਖਾਈਆਂ । ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅੱਗੇ ਚਮਤਕਾਰ ਦਿਖਾਉਣ ਕਰਕੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ।।7॥ ਉਧਰ ਜਦ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨਾਲ ਗਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤੁਕ ਬਦਲੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਏ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਤੋਂ ਛੇਕ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੱਧਰ ਉਸਦਾ ਮੂੰਹ ਹੈ ਉਧਰ ਚਲਾ ਜਾਵੇ ਪਰ ਏਥੇ ਨਾ ਆਵੇ। ਹਰ ਰਾਇ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ, ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਗੱਦੀ ਲਈ ਅਗਲੀ ਕਤਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ।

ਇਸ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਬੰਧਕ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਮੀਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਗੁਰਗੱਦੀ ਰਾਮ ਰਾਇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਬਣਾ ਸਕੇਗਾ। ।5॥

ਰਾਮ ਰਾਏ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਜਲਾਵਤਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦਾ ਮਜਨੂੰ ਕਾ ਟਿੱਲਾ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਉਸੇ ਨਾਮ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਮ ਰਾਏ ਬਾਅਦ ਵਿਚ, 1676 ਈ. ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਨੇਕ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਕਿਰਾਏ-ਮੁਕਤ ਜਾਇਦਾਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਅਜੋਕੇ ਡੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸੱਤ ਪਿੰਡ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਲਈ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਡੇਰਾ (ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪੈ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਉਧਰ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਪਿੱਛੋਂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਭਰਾ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਠਵੈਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਥਾਪੇ ਗਏ। ਰਾਮਰਾਇ ਨੇ ਵੀ ਵਖਰਾ ਪੰਥਾ ਚਲਾ ਲਿਆ ਜੋ ਰਾਮਰਾਈਏ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਉਸਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਭਾ ਕਰਕੇ ਕਾਫੀ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਸਮ ਮਾਰਚ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਦੋਂ ਝੰਡਾ ਮੇਲਾ, ਅਤੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸਮਾਰੋਹ, ਇੱਕ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ॥ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ, ਰਾਜ ਕੌਰ (ਮOq 1698), ਮਲੂਕੀ ( 1701), ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ (ਉ. 1742) ਅਤੇ ਲਾਲ ਕੌਰ (ਉ. 1698)।

ਸਿੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਸਿਰਮੌਰ ਰਿਆਸਤ ਵਿਖੇ 1685 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਪਛਤਾਵਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 10ਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। [10] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗੁਪਤਤਾ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਮਸੰਦ ਰਾਮ ਰਾਏ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸੇ ਸੰਭਾਵੀ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫਾਈ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਸਨ।[10] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਅਤੇ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਥ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਾਰਸ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਸੰਦਾਂ ਦੇ ਆਚਰਣ ਕਾਰਨ ਦੁੱਖ ਭਰੇ ਸਨ ਜੋ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸੰਦਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੂੰ 4 ਸਤੰਬਰ 1687 ਨੂੰ ਸਮਾਧੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮੋਇਆ ਐਲਾਨ ਕਰਕੇ ਅਗਨ ਭੇਟ ਕਰ ਦਿਤਾ ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ (1666-1708) ਸਿਰਮੌਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ ਪਾਉਂਟਾ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਰਾਮ ਰਾਇ ਤੋਂ ਛੋਟਾ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਉਸਦy ਚਾਚਾ ਸn ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਾਚਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੋਵਾਂ ਵਜੋਂ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਰਾਇ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਸਦਕਾ ਸਿਰਮੌਰ ਅਤੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਦੂਨ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦਿਤ ਸਰਹੱਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ, ਰਾਮ ਰਾਇ ਨੇ ਮਸੰਦਾਂ ਦੇ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਅਤੇ ਡੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਮਨਸੂਬਿਆਂ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਖਦਸ਼ੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ।

ਜਦੋਂ 4 ਸਤੰਬਰ, 1687 ਨੂੰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਦਰਬਾਰ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਸੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਰਾਮ ਰਾਇ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਪੌਂਟਾ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੰਮਨ ਭੇਜੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਮਰਾਇ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਬਿਨਾਂ ਦੇਰੀ ਕੀਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਜੋ ਮਸੰਦ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਮੁਸੀਬਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਦਖਲ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਧਵਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਯੋਗ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਈ ਦਹਾਕੇ. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ “ਸਿੰਘ ਸਾਗਰ” ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਹੇ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

“ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸੋਢੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੋ; ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਣ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਸੋਢੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਮਰਾਈਏ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਰਾਮਰਾਇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਕੁਝ ਉਦਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਡੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਅਰਹਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ) ਹੈ। ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਦੀ ਫੇਰੀ ਨੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਹਰਗੋਬਿੰਦ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਨਕ ਮਤੇ ਤੋਂ ਪਿੱਪਲ ਹਰਾ ਕਰਕੇ ਆਏ । ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਰਾਮਰਾਇ ਦਾ ਡੇਰਾ ਹੈ ਉਥੇ ਇਕ ਥਾਂ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਘੋੜਾ ਠਹਿਰਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਨਾ ਹੈ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਸਾਡਾ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆ ਕੇ ਬੈਠੇਗਾ । ਉਸ ਮੌਕੇ ਦਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਘੋੜੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੈ ਜੌ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੈ । ਘੋੜੇ ਦੇ ਪੌੜ ਦਾ ਉਥੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿੰਗਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹੇਠਾਂ ਪੌੜ ਘੋੜੇ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਜਮੀਨ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਨਹੀਂ ਟਿਕ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਟੇਢਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਕਾਲਗੜ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡ ਕਾਨਲੀ ਗਏ ਜੋ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤੋਂ ਉਤਰ ਦੀ ਤਰਫ ਛੇ ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ ਉੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਇੱਕ ਫਰਲਾਂਗ ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਥੜਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣੀ ਹੈ ਇਹ ਜਗਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 50 ਤੋਂ 60 ਅੰਬ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਹਨ ਤੇ 20 ਬਿੱਘੇ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਕਾ ਕੋਟ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਕੱਲ ਢਹਿ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਕੋਟ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹਨ ।ਇਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਦੀ ਟONs ਤੇ ਨਦੀ ਨੂੰਨ ਦੋਨਾਂ ਹੀ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੈ। ਜੋ ਜਗ੍ਹਾ ਸਰਕਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਪੰਡਿਤ ਫਤਿਹ ਚੰਦ ਮੁਕੱਦਮ ਪਾਸ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਾਨਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਜਮੀਨ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਹੁਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਬਹੁਤੇ ਸੱਪ ਨਿਕਲਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਲਿਆ ਸਕਿਆ ।

ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਡੇਰਾ ਰਾਮਰਾਇ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਜੋ ਨੇੜੇ ਹੀ ਹੈ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਖਾਣ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਜਾ ਪਰਚੀਆਂ ਕਟਵਾਈਆਂ ਰਾਤ ਲਈ ਇਕ ਕਮਰਾ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜ ਸੌ ਦਾ ਸੀ। ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਨਹੀN ਸੀ ਤੇ ਸਲਾਬਾ ਬਹੁਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭੜਾਸ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਰਾਤ ਤਾਂ ਕੱਟਣੀ ਹੀ ਸੀ। ਤੇ ਏਥੋਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਡੀਓ ਵੀ ਬਣਾਣੇ ਸਨ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇਹਰਾਦੂਨ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ ਸੈਂਟਰ) ਅਤੇ ਟਰਬਨ ਟ੍ਰੈਵਲਰ ਸ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ (ਸ਼ਭ ਤੋਂ ਖੱਬੇ)

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਭਤੀਜ ਨੂੰਹ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਆਏ ਤਾਂ ਏਸ ਥਾਂ ਆ ਕੇ ਕੈਂਪ ਕੀਤਾ ਤੇ ਅਪਣੇ ਘੋੜੇ ਬੰਨ੍ਹੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮ ਰਾਇ ਅਤੇ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਡੇਰਾ ਰਾਮ ਰਾਇ ਪਹੁੰਚੇ।

ਡੇਰਾ ਰਾਮ ਰਾਇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਡੇਰਾ ਰਾਮ ਰਾਇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਬੋਰਡ

ਝੰਡਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦੇ ਕੰਧ ਚਿਤਰ 1

ਝੰਡਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਦੇ ਕੰਧ ਚਿਤਰ 2

ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੁਰਾਣਿਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 500 ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਸੂਚਕਾਂਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ, ਕਲਾਤਮਕ ਧਾਰਾਵਾਂ, ਅਤੇ, ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ 350 ਸਾਲ ਦੇ ਪਾਰ ਸਥਾਨਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕੰਬੋਜ, ਜਿਸ ਨੇ ਝੰਡੇ ਜੀ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ, ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ. ਦੀ ਰਚਨਾ 1700 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲਗਭਗ 1910 ਤੱਕ ਦੀ ਮਿਆਦ ਹੈ । ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣਾ ਕਿਸੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤ ਪੱਤਿਆਂ, ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਨਮੂਨੇ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੇਂਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਰਾਇ ਦਰਬਾਰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ
ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ 12 ਸਾਲ ਬਾਅਦ, 1699 ਵਿੱਚ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਦਿਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਸਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਬੋਜ ਦੇ ਇਕ ਨੋਟ ਅਨਸਾਰ: "ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਫੱਟੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: 'ਵਿਦਵਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਵਾਂਗ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਯਾਦ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਇਆ।'" ਉਸਨੇ ਸੰਪੂਰਨ ਢਾਂਚਾਗਤ ਕੰਮ 1703 ਅਤੇ 1706 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ; ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਮੁਗਲ ਸਟਾਈਲ ਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਲਈ ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੰਡੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਮੁੱਖ ਦਰਬਾਰ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਬਾਗ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਮਕਬਰਾ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।

ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਜਾਵਟ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਢਾਂਚਾਗਤ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1741/42 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਭਾਲਿਆ।
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬਗੀਚੇ ਹਨ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਦੀਵਾਰੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਦਰਵਾਜ਼ਾ “ਇੱਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪੋਰਟੀਕੋ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਮੀਨਾਰ ਹਨ”, ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਓ.ਸੀ. ਹਾਂਡਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਆਰਟ ਐਂਡ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਮੁੱਖ ਦਰਬਾਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਹਰ ਇੱਕ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪਤਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ ਮਹੰਤ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੁਖੀ) ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਹੈ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ।ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਡੇਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮਾਧਾਂ ਹਨ। ਨਵਾਦਾ ਦੇ ਨੇੜਤਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਇਹ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਅਤੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚੇਤੰਨ ਸਨ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਦੇਵ ਭੂਮੀ ਕਹੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਹਰ ਸਾਲ, ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਝੰਡਾ ਮੇਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਝੰਡਾ (ਝੰਡਾ) ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ 100 ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਝੰਡੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼

ਝੰਡਾ ਮੇਲਾ, ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਝੰਡੇ ਦਾ ਮੇਲਾ", ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮੇਲਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦਾ ਹੈ; ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1676 ਤੋਂ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਗਮਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀਕ ਝੰਡਾ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਿਆ ਇੱਕ ਸੌ ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਰੁੱਖ ਦਾ ਤਣਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। [12]

ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਿਲੇ ਦੀ ਮਾਫਕ ਹੈ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਨ ਤੇ ਚਾਰੋਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਮਸੀਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਹਨ ਤੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮੱਕਾ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਸੀਤ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਕਾ ਕੋਟ ਹੈ ਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਕੋਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਗ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਬਾਗ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਹੀ ਪਲੰਘ ਪਿਆ ਹੈ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਪਲੰਘ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਿਵਾਏ ਪਲੰਘ ਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਜਗਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਪਲੰਘ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚਾਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨ ਤਾਂ ਬੰਦ ਹਨ ਤੇ ਚੌਥਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੁੱਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਚੜ੍ਹਦੇ ਦੀ ਤਰਫ ਜਾਂ ਮੱਕੇ ਦੀ ਤਰ੍ਫ ਮੂੰਹ ਹੈ ਉਹ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਮੱਕੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਅੰਦਰ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਾ ਉਹੀ ਪਲੰਘ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਅੱਜ ਕੱਲ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚਾਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ਤੇ ਚਾਰੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਧਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਿਸ ਮੌਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਛੇਕਿਆ ਹੋਇਆ ਰਾਮਰਾਇ ਆਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਮੌਕੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਿੱਥੇ ਰਹਾਂਗਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਛੇਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿਖੇ ਹੀ ਰਾਮ ਰਾਏ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਮਕਾਨ ਆਪ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ਤਦ ਹੀ ਇਹ ਮਕਾਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਮਸੀਤ ਜਾਂ ਮੱਕੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਇਹੀ ਮਕਾਨ ਰਾਮਰਾਏ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਰਾਏ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਜਮੀਨ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਲਗਵਾਈ ਸੀ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਲਛਮਣ ਦਾਸ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜ ਛੇ ਲੱਖ ਦੀ ਆਮਦਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹੈ ਜੋ 1716 ਬਿਕਰਮੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਕਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਲੰਘ ਦੀ ਹੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਚਾਨਣੀ ਵਗੈਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਆਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹੈ। ਏਥੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ ਮਰਾਠੇ ਦੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜੰਤਾ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾਉਣਾ ਵੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ।

ਨਵਾਦਾ ਪਿੰਡ ਰਾਏਪੁਰ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦੂਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਲਈ, ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਨਵਾਦਾ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਨਵਾਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਗਸਿਧ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਸਪੁਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਚੁਣੀ ਗਈ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸੀ ਜੋ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮਸੂਰੀ ਵੱਲ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਥਾਨ ਨੇ ਘਾਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਵਿਘਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਸੀ. ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਦਲਦਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰਬੀ ਦੂਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ, ਨਾਗਸਿਧ ਪਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਦੇ ਪਾਰ, ਸੁਸਵਾ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਸਰੋਤ ਮੋਥਰੋਵਾਲਾ ਦਲਦਲ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਮੋਥਰੋਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਲੇਮੈਂਟ ਟਾਊਨ. ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੱਕ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਫੰਡੋਵਾਲਾ, ਬੁੱਲੇਵਾਲਾ, ਕੰਸਰਾਓ ਆਦਿ ਦੇ ਸਾਲ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਫੈਲਾਅ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਦੂਨ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਪਰਗਨਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੜਕ ਲੰਘਦੀ ਸੀ। ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਨਵਾਦਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਸੀ।

ਭਾਵੇਂ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਨੁਮਾਇੰਦਾ ਨਵਾਦਾ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ, ਪਰ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਆਪ ਉੱਥੇ ਆ ਕੇ ਠਹਿਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਆਰਾਮ ਲਈ ਕਿਲਾਬੰਦੀ ਵਾਲਾ ਮਹਿਲ ਉਪਲਬਧ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਛਮੀ ਦੂਨ ਵਿਚ ਪਿਰਥੀਪੁਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕੋਠੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਨਵਾਦਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਦਾਸੀ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੰਘਦੇ ਫਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ।
ਨਾਗਰਾਜ ਜੋ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੰਥ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸਨ। ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ, ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਸੀ, ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਮੇਲਾ (ਮੇਲਾ) ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਝੰਡਾ (ਮਸਤ ਉੱਤੇ ਝੰਡਾ) ਲਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਡੇਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮਾਧਾਂ ਹਨ। ਨਵਾਦਾ ਦੇ ਨੇੜਤਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਇਹ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਅਤੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚੇਤੰਨ ਸਨ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਦੇਵ ਭੂਮੀ ਕਹੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪਿੰਡ ਨਮਾਦਾ (ਨਵਾਦਾ) ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਜਗਾ ਗਹਿਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਸੰਤ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਹੰਤ ਨਾਮ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਜਾਨੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਿੰਡ ਨਵਾਦਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੀੜ 916 ਪੱਕੇ ਪੰਨੇ ਦੀ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਸਵਾਹ ਦੇ ਪਿੰਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਸਲੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਿੱਖ ਚੜਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮਹੰਤ ਪਹਾੜੀ ਹੈ ਲਾਮੇ ਨੌਕਰ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਗ੍ਹਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਰਾਂ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵਲ ਤਿੰਨ ਮੀਲ ਤੇ ਹੈ ਤੇ ਡਾਕਖਾਨਾ ਰਾਏਪੁਰ ਤਸੀਲ ਤੇ ਜਿਲਾ ਦੇਹਰਾ ਦੂਨ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪਿੰਡ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਪਿੰਡ ਨਮਾਦਾ, ਮਾਜਰੀ ਮੋਹਕਮਪੁਰ ਬਨਗਾਏ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨਪੁਰ ਜੋ ਜਿਲਾ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ।ਆਮਦਨੀ ਬਹੁਤ ਹੈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਖੰਡੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਫੰਗ ਹਨ ਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਪੁਸ਼ਾਕਾ ਹੈ । ਮੇਲਾ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । (ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਪੰਨਾ 164-165 (ਮਿਤੀਆਂ 7 ਜੂਨ ਤੋਂ 11 ਜੂਨ 1931 ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ) ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਿੰਡ ਨਵਾਦਾ
ਇਸ ਜਗਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਏ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਸੰਦ ਫੂਕੇ ਸਨ । ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬੁਰਜ ਵੀ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ 1744 ਬਿਕਰਮੀ ਹਾੜ ਵਦੀ ਨੌ ਤੇ ਇਕ ਓਂਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰੂ। ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਪੜ੍ਹਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਮਹੰਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਰਾਮਰਾਇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਫੁਕਿਆ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਫੂਕਦਿਆਂ ਤੇਲ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਤਲਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਜਲ ਭਰ ਕੇ ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਗਏ ਜੋ ਤੇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਉਹ ਤਲਾਬ ਵੀ ਅੱਜ ਕੱਲ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਹੈ ਤੇ ਜਲ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਆ ਕੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਖੂਬ ਦੀਵਾਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕੋ ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਇਹ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜੋ ਰਾਮ ਰਾਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚਕਾਰ । ਉਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜੀ ਦਾ ਪਸ਼ਾਕਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੈ। (ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ, ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਪੰਨਾ 163-164)

ਰਾਮ ਰਾਏ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਪਹਾੜੀਆਂ, ਵਾਦੀਆਂ, ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਤੁਲਨ ਹੈ, ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਭੀੜ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤ ਖਾਲੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਹਨ ਹੁਣ ਇਹ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ • ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ ਏਥੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਰੰਗਤ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਹੇ।ਦਿਲਚਸਪ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਮਿਥਿਹਾਸ ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਚੁਰਾਹੇ 'ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਸਿਰਫ 240 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ, ਰੋਲਿੰਗ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਤਲਹਟੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਹਰੇ ਭਰੇ ਸਾਲ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਮਾਹੌਲ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਮਸੂਰੀ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਹਾੜੀ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੇਟਵੇ ਹੈ।
ਬੇਮਿਸਾਲ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹਲਚਲ ਵਾਲਾ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਹੈਵਨ, ਅੱਜ ਇਹ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗੂੰਜਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਲੱਖਣ ਕੈਫੇ ਅਤੇ ਲੌਂਜ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਰਗੜਦੇ ਹਨ।