Punjabi Guru Nanak in Sind in Second Udasi

[Dalvinder Singh Grewal]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੂਜੀ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ

ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਮੈਰੀਟਸ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

​

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹW ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸੱਚ ਦਾ ਹੋਕਾ ਤੇ 'ਸਭ ਦਾ ਇਕੋ ਰੱਬ' ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣਾ ਸੀ[

ਪਹਿਲੀ 1498-1510 ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ

ਦੂਜੀ 1510-1513 ਦੱਖਣ: ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰ

ਤੀਜੀ 1513-1518 ਉੱਤਰ: ਤਿੱਬਤ ਚੀਨ, ਸਿੱਧ ਅਤੇ ਲਾਮਾ ਕੇਂਦਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ

ਚੌਥੀ 1518-1524 ਪੱਛਮ: ਅਰਬ, ਮੱਕਾ ਇਸਲਾਮੀ ਅਤੇ ਮਸੀਹੀ ਕੇਂਦਰ ਅਫਰੀਕਾ ਤੇ ਯੂਰਪ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੰਧ ਦੀ ਦੋ ਵਾਰ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ; ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਤੋਂ ਪਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਮੱਕਾ ਜਾਣ ਸਮੇਂ। ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਲਖਪਤ ਤੋਂ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਨਰ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਲੀ ਬਾਂਦਰ, ਨੌਕੋਟ ਅਤੇ ਉਮਰਕੋਟ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘੇ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਦਾਦੂ, ਸਖਰ-ਖੈਰਪੁਰ ਅਤੇ ਉਤਰੀ ਸਿੰਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਖਾਨਪੁਰ, ਅਹਿਮਦਪੁਰ, ਉੱਚ ਅਤੇ ਬਹਾਵਲਪੁਰ [1] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ।

ਸਿੰਧ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ; ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇਰਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੀ ਮੁੱਖ ਨਦੀ ਸਿੰਧ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਵਾਲੀ ਸਿੰਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

ਸਿੰਧ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਠੱਠ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੀਚ-ਮਕਰਮ ਤੱਕ ਬਲੂਚ ਖੇਤਰ ਸਮੇਤ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਠੱਠ ਤੋਂ ਜੈਸਲਮੇਰ (ਭਾਰਤ) ਤੱਕ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਰੇਤਲੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਭੱਟੀ ਕਬੀਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਭੱਖਰ ਤੋਂ ਨਸੀਰਪੁਰ ਅਤੇ ਅਮਰਕੋਟ ਤੱਕ ਸਸੋਦੀਆ ਅਤੇ ਜਡੀਚਾ ਰਾਜਪੂਤ ਕਬੀਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਾਜ ਦੀ ਮੁੱਖ ਨਦੀ ਸਿੰਧ ਹੈ। ਵਪਾਰੀ ਆਪਣਾ ਮਾਲ ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਭੱਖਰ ਤੋਂ ਠੱਠ ਤੱਕ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ 'ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ। ਰੇਤ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਰਹੇ ਕੱਚੇ ਰਸਤਿਆਂ ਕਾਰਨ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਭੱਖਰ ਤੋਂ ਕੀਚ ਮਕਰਾਨ ਤੱਕ ਇਸ ਸੂਬੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 250 ਕੋਹ ਸੀ। ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਕੀਚ ਮਕਰਾਨ, ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਭੱਖਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ 97 ਮਹਲਾ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਵਿਚ 5 ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਆਮਦਨ 9 ਕਰੋੜ 49 ਲੱਖ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਦਾਮ ਸੀ। (40 ਦਾਮ-1 ਰੁਪਏ) [2]

ਲਖਪਤ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਦਾਦੂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨੂਰ ਨੁਸਤਰ (ਨਾਮਾ ਸਰਾਏ) ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਜੜੀ ਆਪਣੇ ਇੱਜੜ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਘੜਾ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਦੁੱਧ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਜੜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ। ਆਜੜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ, "ਹੇ ਸੰਤ, ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਝੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਦੌਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਰਾਜ ਦੇਣ ਦੀ ਵੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਥੋਂ ਦਾ ਰਾਜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੋ। " ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਇਹ ਵਰਦਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ 'ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡਾ ਸਿੱਖ ਹੋਵੇ'। ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਹੇ ਚਰਵਾਹੇ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਰਾਜ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਿੰਨ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਪਹਿਲਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਾਲ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਦੂਸਰਾ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਜਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰiਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਕੋਲੋਂ ਚਰਵਾਹੇ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਦਾ ਰਾਜ ਦੇਣ ਦਾ ਵਰ ਦਿਵਾ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਨਗਰ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ।

ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਦਾਊਦ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਜੁਲਾਹੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬੁਣਿਆ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗਲੀਚਾ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗਲੀਚੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਥੱਲੇ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ, "ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੇਠਾਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੁਦਰਤੀ ਗਲੀਚਾ ਵਿਛਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।ਅਹੁ ਵੇਖੋ ਜਿਸ ਕੁੱਤੀ ਨੇ ਕਤੂਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਠੰਡ ਨਾਲ ਕੰਬ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲੀਚੇ ਨਾਲ ਢੱਕੋ। ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਭੋਜਨ ਵੀ ਖੁਆਓ। ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਹਾਂ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ । ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਸਾਡੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਏ ਸਾਰੇ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ।"

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਹੁਣ ਬਾਲਾ ਨੇ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਕਾਲੂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਆਉਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਸਾਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। "[3] ਕੁਝ ਦੇਰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਖਰ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ।

ਸਖਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਟਾਪੂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਸਾਧ ਬੇਲਾ ਆਸ਼ਰਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਖਰ ਅਤੇ ਰੋਹੜੀ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਵਰੁਣ (ਖਵਾਜਾ ਖਿਦਰ) ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ, ਉਹ ਥਾਂ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਨੁਕਸਾਨੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਖਵਾਜਾ ਖਿਦਰ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਉਹ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ (4) ਸਾਧ ਬੇਲਾ ਆਸ਼ਰਮ ਦਾ ਸਿੰਧੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਹੈ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦਾ ਸਥਾਨ। ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਧਰਮਸਾਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸੰਮਤ 1822 ਵਿਚ ਤੇ ਫਿਰ ਦੇਖਭਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਨਖੰਡੀ ਉਦਾਸੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਲੰਗਰ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਏਧਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। [5] ਸਖਰ ਵਿਖੇ ਸਾਧ ਬੇਲਾ ਆਸ਼ਰਮ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੱਲ ਤੁਰੰਤ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਖਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸੋਹਾਣਾ ਗਏ ਸਨ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵੀ ਹੈ। ਸਖਰ ਦੇ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁ ਆਰੇ ਖਾਨ ਢੇਰਾ ਰੋਹੜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਨਰੀਨ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਡਿਗਰੀ, ਝੁੱਡੋ, ਸ਼ਾਹੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਟਾਂਡੋ ਜਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ।[6]

ਅੱਗੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਚ ਵਿਖੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਦੀ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਪੁਜੀ ਦੀਆਂ 5,6,22 ਅਤੇ 32 ਪਉੜੀਆਂ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ । ਜਦ ਗੁਰੂ ਜੀ 'ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਦੰ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰੁ ਈਸਰੁ ਗੁਰੁ ਗੋਰਖੁ ਬਰਮਾ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬਤੀ ਮਾਈ ॥ ਜੇ ਹਉ ਜਾਣਾ ਆਖਾ ਨਾਹੀ ਕਹਣਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੁਰਾ ਇਕ ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ ਕਾ ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸੋ ਮੈ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥ 5 ॥ਉਚਾਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਿੰਧੀ ਜੋ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੀਰ ਕੋਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ, "ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਨੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਭਜਨ ਗਾਇਆ ਜੋ ਨਿੰਦਣਯੋਗ ਸੀ।" ਪੀਰ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਕੁਫ਼ਰ ਕੀ ਸੀ। ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ 14 ਤਬਕ ਅਤੇ 14 ਪੈਗੰਬਰ ਹਨ। ਕੁਰਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ 14 ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਝੂਠ ਕਿਉਂ ਬੋਲਿਆ।" ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸੰਤ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪੁੱਛਿਆ। ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੀਰ ਨੇ ਉਸ ਸੰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਉਚਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੇ ਪੀਰ ਲੰਬੇ ਵਾਲ, ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਸੁੱਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਪੀਰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸਿੰਧੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਲੱਖਾਂ ਪੈਗੰਬਰ ਕਿਵੇਂ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਪੀਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਪੁੱਤਰ, ਜਿਸ ਨੇ 14 ਦੇਖੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 14 ਗਿਣੇਗਾ। ਜਿਸ ਨੇ ਲੱਖ ਦੇਖੇ ਹਨ, ਉਹ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇਗਾ।" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਹੋਰ ਜੋੜਿਆ, "ਉਹ ਅਣਗਿਣਤ ਹਨ."

ਪੀਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੱਯਦ ਜਲਾਲ ਸਿੰਧੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ?" ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, "ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਇਹੀ ਪੁੱਛਣ ਆਇਆ ਹਾਂ." ਪੀਰ ਵੀ ਜਵਾਬ ਨਾ ਲੱਭ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਜੀਵੋ! ਇਹ ਸੰਤ ਮੇਰੇ ਆਸਨ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਸਣ ਉਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਨਾਂਹ ਨਾ ਕਹੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਲੈ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ। ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝੋ। ਜੋ ਵੀ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।" ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਉਣ ਤੱਕ ਆਸਣ ਤੋਂ ਨਾ ਉਤਰੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਪੀਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੋਟੀ ਪਾ ਕੇ ਅਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੀਰਾਂ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਨੇ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਕੀ ਪੀਰ ਉਸੇ ਮੱਕੇ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਪੈਗੰਬਰ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਪੀਰ ਬਣਨ ਲਈ ਕੱਚਾ ਹੈ।'' ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰ ਨੇ ਮੱਕਾ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਇਕ ਟਾਪੂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਸੰਤ ਮਿਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ “ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਪ੍ਰਭੂ ਪਰਮ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ ਅਣਗਿਣਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੂੰਘਾ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ । ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿਆਨਵਾਨ ਮੰਨਿਆ। ਹਾਜ਼ਰ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣ ਗਏ।

ਉਚ ਨੂੰ ਉਚ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ 'ਗੱਦੀ-ਨਸ਼ੀਨ ਮਖਦੂਮ ਸਾਹਿਬ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮੁਖਦੂਮ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤੋਸ਼ਾਖਾਨੇ ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ (1) ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਖੜਾਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ (2) ਬੈਰਾਗਣ (3) ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦਾ ਗੁਰਜ (4) ਦੋ ਪੱਥਰ ਦੇ ਕੜੇ; ਅਤੇ (5) ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਲਗਭਗ 1 1/2 ਫੁੱਟ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਚੌੜੀ।

ਉਚ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੀਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਅਹਿਸਾਨ ਅਤੇ ਪੀਰ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹਾਨਤਾ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਗਏ । ਤੋਸ਼ਾਖਾਨੇ ਵਿਚ ਸਾਂਭੀ ਹੋਈ ਕਿਸ਼ਤੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਗੁਰੂ ਪੀਰ ਬਹਾਉਦ-ਦੀਨ, ਉਚ ਦੇ ਪੀਰ ਮਖਦੂਮ ਅਤੇ ਮਸਤ ਕਲੰਦਰ ਨੇ ਬੇੜੀ ਦੇ ਚਾਰ ਕੋਨਿਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖੜਾਵਾਂ ਪੀਰ ਬਹਾਉਦ-ਦੀਨ ਮੱਕਾ ਤੋਂ ਉਚ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਪੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੱਕਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿੰਧ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਰਾਚੀ, ਹਿੰਗਲਾਜ ਅਤੇ ਸੋਨਮਿਆਨੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ - ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਮੱਕਾ ਲਈ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਚ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਤਲਵੰਡੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ।

ਹਵਾਲੇ

1. ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕੋਹਲੀ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਟਰੈਵਲਜ਼', ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, 1973 (ਦੂਜੀ ਐਡ.) ਪੰਨਾ. 135

2. ਸੁਜਾਨ ਰਾਏ ਭੰਡਾਰੀ, ਖੁਲਸਤ-ਉਤ-ਤਵਾਰੀਖ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, 1972, ਪੰਨਾ. 71

3. ਜਨਮਸਾਖੀ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਸੰਪਾਦਕ, ਡਾ: ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਪਰੰਪਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ 1969, ਪੰਨਾ. 352

4 : ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਕੋਹਲੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਟਰੈਵਲਜ਼, ਪੰਨਾ 135-6

5 ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅਸਥਾਨ: ਪੰਜਾਬ ਪਾਸਟ ਐਂਡ ਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟ : ਡਾ. ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੰਬਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਨਾ 88

6 ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹੀ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਾਈਨਜ਼, ਦਿ ਕਾਮਨ ਵਰਲਡ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ, 1978, ਪੰਨਾ 85

7 ਜਨਮਸਾਖੀ ਭਾਈ ਬਾਲਾ, ਐਡ. ਡਾ: ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਪਿ੍ੰ. 318-320

8 ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ, ਪੰਨਾ 135-6