- Jan 3, 2010
- 1,245
- 421
- 79
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਚਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਲੇਹ-ਲਦਾਖ ਦੀ ਯਾਤਰਾ-6
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ
ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਸੀ।ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ (ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪੰਨਾ 110) ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਗਏ । ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤ੍ਰਿਲੋਕੀਨਾਥ ਤੀਰਥ ਚੰਦ੍ਰਾ ਤੇ ਭਾਗਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਉਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨਾਲ ਵਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕੀਤੇ। ਪੰਡਿਤ ਨਾਮ ਧਰੀਕ ਹੋਏ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਮਿਤ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ।
ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਲ ਅਤੇ ਸਪੀਤੀ ਦੇ ਉਦੈਪੁਰ ਸਬ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਲੌਂਗ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਲਾਹੌਲ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈਡ ਕੁਆਰਟਰ ਅਤੇ ਸਪਿਤੀ ਮਨਾਲੀ ਤੋਂ 146 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਟੁੰਡਾ ਵਿਹਾਰ ਹੈ । ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਰਾਬਰ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ 'ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ' ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੋਧੀ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ' ਅਵਲੋਕੀਤੇਸ਼ਵਰ' ਮੰਨਦੇ ਹਨ 'ਤਿੱਬਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ' ਗਰਜਾ ਫਾਗਸਪਾ 'ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.
ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਕੈਲਾਸ਼ ਅਤੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਚੰਦਰਭਾਗਾ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤ ਹੈ।ਚੰਦਰ ਅਤੇ ਭਾਗਾ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸੰਗਮ ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਲ ਸਪੀਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਟਾਂਡੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 9,400 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਹੈ ਜੋ ਚੰਦਰਭਾਗਾ ਜਾਂ ਚਿਨਾਬ ਨਦੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਯਾਨੀ ਸ਼੍ਰੀ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇ ਰੂਹਾਨੀ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰੋਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਐਚਆਰਟੀਸੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਤੋਂ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਨਾਲੀ ਅਤੇ ਕੁੱਲੂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀਆਂ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 125 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ. ਇਸ ਸਮੇਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹੋਟਲ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਵਿੱਚ 200 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਰਾਏ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ (ਪੀ.ਡਬਲਯੂ.ਡੀ) ਐਚ.ਪੀ. ਸਰਕਾਰ ਬਣਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਮੰਦਰ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁਫਤ ਲੰਗਰ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ।
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ
ਸਾਡਾ ਅਗਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਸੀ।ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ (ਟ੍ਰੈਵਲਜ਼ ਆਫ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪੰਨਾ 110) ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਗਏ । ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤ੍ਰਿਲੋਕੀਨਾਥ ਤੀਰਥ ਚੰਦ੍ਰਾ ਤੇ ਭਾਗਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਉਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨਾਲ ਵਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕੀਤੇ। ਪੰਡਿਤ ਨਾਮ ਧਰੀਕ ਹੋਏ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਮਿਤ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ।
ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਲ ਅਤੇ ਸਪੀਤੀ ਦੇ ਉਦੈਪੁਰ ਸਬ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਲੌਂਗ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 45 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਲਾਹੌਲ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈਡ ਕੁਆਰਟਰ ਅਤੇ ਸਪਿਤੀ ਮਨਾਲੀ ਤੋਂ 146 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਟੁੰਡਾ ਵਿਹਾਰ ਹੈ । ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਰਾਬਰ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ 'ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ' ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੋਧੀ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ' ਅਵਲੋਕੀਤੇਸ਼ਵਰ' ਮੰਨਦੇ ਹਨ 'ਤਿੱਬਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ' ਗਰਜਾ ਫਾਗਸਪਾ 'ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ.
ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਕੈਲਾਸ਼ ਅਤੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੂਜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਚੰਦਰਭਾਗਾ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤ ਹੈ।ਚੰਦਰ ਅਤੇ ਭਾਗਾ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸੰਗਮ ਸਥਾਨ ਲਾਹੌਲ ਸਪੀਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਟਾਂਡੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 9,400 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਹੈ ਜੋ ਚੰਦਰਭਾਗਾ ਜਾਂ ਚਿਨਾਬ ਨਦੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਯਾਨੀ ਸ਼੍ਰੀ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇ ਰੂਹਾਨੀ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰੋਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਐਚਆਰਟੀਸੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਤੋਂ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਨਾਲੀ ਅਤੇ ਕੁੱਲੂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀਆਂ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 125 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ. ਇਸ ਸਮੇਂ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹੋਟਲ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਵਿੱਚ 200 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਰਾਏ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ (ਪੀ.ਡਬਲਯੂ.ਡੀ) ਐਚ.ਪੀ. ਸਰਕਾਰ ਬਣਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਮੰਦਰ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁਫਤ ਲੰਗਰ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ।
