dalvinder45
SPNer
- Jul 22, 2023
- 588
- 36
- 79
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਕਾਜ਼ੀ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਵਿਰੁਧ ਮੱਕਾ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦਾ ਫਤਵਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅਸਰ
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ
‘ਸਿਆਹਤੋ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਫਕੀਰ’ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੱਕੇ ਦੇ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਥੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਠਹਿਰੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਰਦਾਨਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਸ਼ਬਦ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣ ਕੇ ਅਰਬ ਦੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਖਜੂਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਭਰੇ ਭਾਂਡੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸ਼ਬਦ- ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਜ਼ੀ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ, ਖਵਾਜਾ ਜ਼ੈਨ-ਉਲ-ਆਬ –ਇ-ਦੀਨ (ਤਾਰੀਖ-ਇ- ਅਰਬ ਦੇ ਲੇਖਕ), ਕਾਜ਼ੀ ਗੁਲਾਮ ਅਹਿਮਦ (ਮੱਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ) ਅਤੇ ਇਬਨੀ ਅਸਵਾਦ, ਕੁਰੇਸ਼ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਬੁਧੂ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਤਾਰੀਖੇ ਅਰਬ (1505-1506) ਦੇ ਲੇਖਕ ਖਵਾਜਾ ਜੈਨੁਲ ਅਾਬ-ਇ- ਦੀਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਰਬੀ ਕਿਤਾਬ, ਖਵਾਜਾ ਜੈਨੁਲ ਆਬ –ਇ-ਦੀਨ, ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅਰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖਿਆਂ ਹਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ । ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, "ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾਜ਼ੀ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ ।" ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਏ, ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਲਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਫਲਾ ਅੱਲਾ ਮਜ਼ਹਬੂ", ਭਾਵ "ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋ?" ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਅਬਦੁੱਲਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਲਾ ਮਜ਼ਹਾਬੂ,” ਭਾਵ “ਮੈਂ ਰੱਬ ਦਾ ਸੇਵਕ ਹਾਂ; ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ।”
ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸਵਾਲਾਂ-ਜਵਾਬਾਂ ਵਿਚ ਬੀਤ ਗਿਆ। ਕੁੱਲ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸੱਠ ਸਵਾਲ ਸਨ। ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਹਦੀਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਕੁਰੇਸ਼ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਗਏ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਜਨ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਜ਼ਤ ਬਖਸ਼ੇਗਾ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਯਾ ਰਬੀ ਤਾਹਰੂ ਫੀ ਅਲ ਕਾਬੂਲ-ਉਲ ਰਬ,” ਭਾਵ “ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੱਬ ਦੁਆਰਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਬਖਸ਼ੋ।”
ਰੁਕੁਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਫਿਰ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ,” ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ, ਵਾਲ ਕੱਟਣਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕਟਵਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ”। ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੁਰਾਨ ਵੀ ਵਾਲ ਕੱਟਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ”। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਮੈਂ ਕੁਰਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਕੀ ਤੁਹਾਡਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, 'ਮੈਂ ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਮਝਦਾ ਨਹੀਂ? ੀੲਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਜੀ." ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਰਾ ਦੋ ਸੂਰਤ ਬਦਰ ਰਾਕੁ 24 ਆਇਤ 195, (ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਵਿੱਚ 195 ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਇਤ 196 ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਾ ਮਿਲਿਆ) ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ. ਹੱਜ ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਵਾਲ ਕੱਟਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਕਿ “ਕੀ ਰੱਬ ਕਾਬਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ,” ਗੁਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੁਰਾਨ ਵੀ ਕਾਬਾ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਮੰਨਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, 'ਨਖਨ ਅਕਰਥ ਵ ਅੱਲ੍ਹਾਏ ਮਿਨ ਹਬੁਲ ਵਾਰੀਦ', ਭਾਵ, 'ਮੈਂ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਾਜੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਨੇੜੇ ਹਾਂ”। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਪੁਕਾਰਿਆ, “ਮਰਹਬਾ! ਲੈਬੈਂਕ !! ਜ਼ਜ਼ਕ ਹਮ ਅੱਲ੍ਹਾ ਤਾਲਾ," ਭਾਵ "ਅਦਭੁਤ! ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਅਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਬਖਸ਼ੇ।”
ਅਗਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਹ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ-ਸੰਦੇਸ਼ ਤ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕੀਤਾ ਜੋ ਰੱਬ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਲੋਕ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਵਜੋਂ ਦੁੱਧ, ਖਜੂਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਫਿਰ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਭਟਕਣਾ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕੇ. ਲੇਖਕ, ਜੈਨੁਲ ਅਬਦੀਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਯਾਕ ਅਰਜ਼ ਗੁਫ਼ਤਮ (ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ, ਤਿਲੰਗ, ਅੰਕ 721 ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਰਾਗ) ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ।
ਯਕ ਅਰਜ ਗੁਫਤਮ ਪੇਸਿ ਤੋ ਦਰ ਗੋਸ ਕੁਨ ਕਰਤਾਰ ॥ ਹਕਾ ਕਬੀਰ ਕਰੀਮ ਤੂ ਬੇਐਬ ਪਰਵਦਗਾਰ ॥ 1 ॥ ਦੁਨੀਆ ਮੁਕਾਮੇ ਫਾਨੀ ਤਹਕੀਕ ਦਿਲ ਦਾਨੀ ॥ ਮਮ ਸਰ ਮੂਇ ਅਜਰਾਈਲ ਗਿਰਫਤਹ ਦਿਲ ਹੇਚਿ ਨ ਦਾਨੀ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਨ ਪਿਸਰ ਪਦਰ ਬਿਰਾਦਰਾਂ ਕਸ ਨੇਸ ਦਸਤੰਗੀਰ ॥ ਆਖਿਰ ਬਿਅਫਤਮ ਕਸ ਨ ਦਾਰਦ ਚੂੰ ਸਵਦ ਤਕਬੀਰ ॥ 2 ॥ ਸਬ ਰੋਜ ਗਸਤਮ ਦਰ ਹਵਾ ਕਰਦੇਮ ਬਦੀ ਖਿਆਲ ॥ ਗਾਹੇ ਨ ਨੇਕੀ ਕਾਰ ਕਰਦਮ ਮਮ ਈ ਚਿਨੀ ਅਹਵਾਲ ॥ 3 ॥ ਬਦਬਖਤ ਹਮ ਚੁ ਬਖੀਲ ਗਾਫਿਲ ਬੇਨਜਰ ਬੇਬਾਕ ॥ ਨਾਨਕ ਬੁਗੋਯਦ ਜਨੁ ਤੁਰਾ ਤੇਰੇ ਚਾਕਰਾਂ ਪਾ ਖਾਕ ॥ 4 ॥ 1 ॥
ਕਾਜ਼ੀ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ‘ਯਾਕ ਅਰਜ਼ ਗੁਫ਼ਤਮ’ ਸ਼ਬਦ ਸਦਾ ਹੀ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਆਖਰਕਾਰ, ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ ਦੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਮੰਡਲੀ ਨੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਲੋੜੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਡੇ ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਵਸਦਾ ਰਹੇ; ਉਸ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰੋ। ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਧਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਕਬੂਲ ਹੋਈ ਹੈ।''
ਇਸ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਹਾਜੀ ਗੁਲ ਮੁਹੰਮਦ, ਸ਼ੇਖ-ਏ-ਅਰਬ ਖਵਾਜਾ ਜੈਨੁਲ ਅਾਬ-ਇ-ਦੀਨ, ਕੁਰੇਸ਼ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਬਾਨ ਅਸਵਾਦ, ਬੁਧੂ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਾਰੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਮੰਨਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਗਈ।
ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੂੰ ਅਰਬੀ ਲੇਖਕ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ 917 ਹਿਜਰੀ (1511 ਈ.) ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਭੇਤ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਜ਼ੀ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।
ਖਵਾਜਾ ਜ਼ੈਨ-ਉਲ-ਆiਬ ਦੀਨ, ਤਵਾਰੀiਖ ਅਰਬ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਜੋ ਮੱਕਾ ਦੇ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬਾਬ-ਉਲ ਦੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਰਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ। -ਉਸ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਤਵਾਰੀਖ-ਏ-ਅਰਬ’ (ਪੰਨਾ 300) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਦਾ ਮੱਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ 300 ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੇ ਸੁਣਿਆ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਡੂੰਘੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਨੂੰ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੈ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਰਿਹਾ ।। ਜਦੋਂ ਮੱਕਾ ਦੇ ਅਮੀਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਕ ਕਾਫਿਰ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਫਤਵਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਫਤਵੇ ਦੀਆਂ ਮੱਦਾਂ ਇਹ ਸਨ;
1. ਨਾਨਕ ਫਕੀਰ ਕਾਫਿਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਝੂਠੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਨ।
2. ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ।
3. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਖਵੇਸ਼ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ '30 ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਅਤੇ 11 ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ'।
5. ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਤ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।
6. ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਊਠਾਂ ੁਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਵੇ।
7. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
8. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਰੁਕੁਨ-ਉਦ-ਦੀਨ) ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਛਾਤੀ ਤੱਕ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧੀ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜਮਾਂ ਹੋ ਗਈ। ਮੱਕਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੱਥਰ ਲੈ ਕੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ... ਤਵਾਰੀਖ-ਏ-ਅਰਬ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ: "ਰੁਕੁਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੀ। ਕੁਰਬਾਨੀ ਵੇਖ ਕੇ 50% ਦਰਸ਼ਕ ਨਾਨਕ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਦੀ ਗਈ”।
ਅਰਬ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦੀ ਰੇਤ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਵਿੱਚ, ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਉਫ ਕੀਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਝੱਲੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਗਿਆਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਰੇਤ ਵਿੱਚੌਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਿਆਂ। ਆਖ਼ਰ 22 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਰੇਤ ਵਿੱਚ ਦੱਬਣ ਪਿੱਛੋਂ ਪੱਥਰ ਮਾਰਨ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਫਤਵੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਦਿਨ ਨੇੜੇ ਆ ਗਿਆ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿੱਚ ਬੇਪਰਵਾਹ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਮੱਕਾ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇੱਕ ਕਲਮ ਅਤੇ ਸਿਆਹੀ ਮੰਗਵਾਈ ਤਾਂ ਜੋ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਆਪਣੇ ਅੰਤਰ ਧਿਆਂਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਯਾਦ ਕੀਤੇ: "ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ।" ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ; ਮੱਕਾ ਦੇ ਲੋਕ ਪੱਥਰਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ: "ਰੁਬਾਨੀਅਨ ਖ਼ਤੀਬਾ ਅਲ ਇਮਾਮੇ ਹਜ਼ਰਤ ਨਾਨਕ ਮਾ, ਅਕਾਲਮੇਹੁ ਇਨਾ ਫੀਹੇ ਮੁਸਲੇ ਮੁਨ।" ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ “ਮੇਰਾ ਧਰਮ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਦੇਵਤਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਹੈ। ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ. ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੁਕਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋ ਤਾਂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਵੋ। ਜੋ ਕੋਈ ਇਸ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੇਗਾ, ਉਹ ਸਵਰਗ ਜਾਵੇਗਾ।'' ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਰੀਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੱਥਰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਗਏ। ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਨਕ ਵੱਲ ਮੋੜ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਵੀ, ਬੱੁਧੂ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸ਼ੇਰ-ਦਿਲ ਲੋਕ, ਜੋ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹਨ, ਅਜੇ ਵੀ ਮੱਕਾ ਅਤੇ ਬੈਤੁਲ ਮਕਦਾਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਨਹੀਂ ਕੱਟਦੇ। ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਅਜੇ ਵੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤੀਰਾਹ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਮਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਜਿਲਦ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰਖਦੇ ਹਨ।
ਮੱਕਾ ਦੇ ਅਮੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀ ਭੇਜੇ। ਇਕ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕ ਗੁਨੀਤੁਸਲੇਹਿਨ (1506-07) ਦਾ ਲੇਖਕ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ, ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ: “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਮੇਰਾ ਘੋੜਾ ਅਚਾਨਕ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰ ਕੇ ਅੱਗੇ ਬਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਘੋੜਾ ਨਾ ਹਿੱਲਿਆ। ਮੈਂ ਸਿਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ 100 ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਫਕੀਰ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਚਮਕਦਾਰ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੂਰਜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਭਾ ਸੀ। ਇਸ ਚਮਕ ਨੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਇਲਹਾਮ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਤੋਂ ਉਹ ਘੋੜਾ ਚੰਗਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਅਪਰਾਧ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕੋੜੇ ਮਾਰੇ। ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਹੀ ਰੱਬੀ ਰੂਹ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੱਕਾ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ਰਫ਼ ਅਤੇ ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਵਿਚ ਰੱਬ ਦੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲੇ ਅਤੇ ਗਲਤ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਮੈਂ ਤੁਰੰਤ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਉਤਰਿਆਂ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀ ਲਾਹ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਗਿਆ।” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਆਇਆ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੋਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਛਾਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਖਜੂਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਪੰਜ ਸੇਰ ਵੀ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਦੂਜਾ ਚੋਗਾ ਕਾਰੂਨ ਹਾਮਿਦ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮਿਸਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਇਸ ਚੋਲੇ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਸੀ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਚੋਲਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅਰਬੀ ਲੇਖਕ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੋਲੇ 'ਤੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸੀ, "ਲਾ ਹਿਲਾਇਲਾ ਅੱਲਾ ਸੁਭਨ ਕਾਨਿਕੁਨ ਤੋ ਮਿਨ ਜ਼ਾਲਮੀਨ," ਭਾਵ "ਪੂਜਾ ਦੇ ਯੋਗ ਰੱਬ ਹੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਦਇਆ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਪਾਪੀ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦੇਵੇਗਾ।" "ਅਲ ਹਮਦੁਲ ਇਲ ਲਹੇ ਆਲਮੀਨ, ਅਲਰਹਿਮਾਨ ਰਹੀਮ ਮਲਿਕ ਯੋਮੁਦੀਨ।"
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੱਕਾ ਛੱਡ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਦੁਖੀ ਸਨ। ਤਾਜੁਦੀਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਡੰਡਾ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਆਸਾ ਮਨ ਫਜ਼ਲੇ ਰਬੀਨ ਦੀਦਾਰੁਨ ਫੇਰੇ, ਹਕਾ ਰੁ ਵਸੀਰਾ ਤੁਲ ਮੁਸਤਕੀਮ।" ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ “ਇਸ ਡੰਡੇ ਨੂੰ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਦੀ ਮੋਹਰ ਸਮਝੋ। ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਡੰਡੇ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਵਸਤੂ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਮੱਕਾ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਤਿੰਨ ਨਿਵਾਸਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਲਿਖਾਰੀ ਦੁਬਾਰਾ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਤਿੰਨ ਪੁਸਤਕਾਂ 1. ਤਾਜ-ਉ-ਦੀਨ ਨਕਸ਼ਬੰਦੀ (1509 ਈ., ਅਣਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ) ਸੱਯਦ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਫਕੀਰ, 2. ਖਵਾਜਾ ਜ਼ੈਨ ਉਲ ਅਬੀਦੀਨ (1505-06 ਈ., ਅਣਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ) ਤਵਾਰੀਖ-ਏ-ਅਰਬ, ਅਤੇ 3. ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ (1506-07), ਗੁਣੀਤੁਸਲੇਹੀਨ, ਜੋ ਮੱਕਾ ਜਾਂ ਮਦੀਨਾ ਦੀ ਰਿਆਸਤੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਕਾਪੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ।
