Punjabi ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ

[Dalvinder Singh Grewal]

ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਲਾਂਘੇ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ

ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ

ਪਹਿਲਾਂ ੨੦੧੬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਮੈਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ, ‘ਜਿਥੇ ਬਾਬਾ ਪੈਰ ਧਰੇ ਵਿੱਚ ਛਪਵਾ ਚੁਕਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੰਸਕਰਣ ਵੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇਗਾ। ਲਗਭਗ ੩੨੦ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਮਪੁਰ ਖੇੜਾ ਦੇ ਸੰਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉਤੇ ਇਸ ਲੇਖ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੇਰਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਉਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਾਲਾਤ, ਸਥਿਤੀ, ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੈ।​

ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੈ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇਣਾ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਵੈਬਸਾਈਟ "ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ" ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ਉਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਰਜ਼ੀ ਖੁਲ੍ਹਣ ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਮਿਤੀ ਭਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਪੰਨੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੂਚਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਨ ਕਾਰਡ ਨੰਬਰ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਪੀਜੀ (JPG) ਫਾਈਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸਾਈਜ਼ ਫੋਟੋ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਜੇਪੀਜੀ (JPG) ਫਾਈਲ ਵਿੱਚ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਅਰਜ਼ੀ ਦਾਇਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਈਮੇਲ ਉਤੇ ਰਸੀਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ੩-੪ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਜਾਂ ਈਮੇਲ ਉਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ RTPCR ਟੈਸਟ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੱਕ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਪਣਾ RTPCR ਟੈਸਟ ਸਿਰਫ਼ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ। ਸਾਨੂੰ ੧੧ ਨਵੰਬਰ ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲ ਉਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਦਿਨ ਜਵੱਦੀ ਵਿਖੇ ਸਰਕਾਰੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਨੂੰ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਟੈਸਟ ਲਈ ਨਮੂਨੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਡੀਕਲ ਅਥਾਰਟੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਮੂਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਰਾਹੀਂ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸੈਂਪਲ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ੧੩ ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਅਸੀਂ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਫ਼ਾਰ ਵੂਮੈਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਗਏ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਦਿਨ ਹੋਰ ਲੱਗੇਗਾ। ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਵਿੱਚ ਅੰਬਾਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਐਸ ਆਰ ਐਲ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਨਤੀਜਾ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ੪੫੦/- ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਟੈਸਟ ਚਾਰਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਦੁਪਹਿਰ ੨ ਵਜੇ ਸੈਂਪਲ ਦਿੱਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਸੈਂਪਲ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਐਸ ਆਰ ਐਲ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਨਮੂਨੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੋਬਾਈਲ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਤੋਂ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਟੈਸਟ ਦੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਮਿਲੀ।

ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਮ ੭ ਵਜੇ ਸਾਨੂੰ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਟੈਸਟ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਮਿਲਿਆ। ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਉਤੇ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਦੌੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਟੈਸਟ ਨੂੰ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਟੈਸਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ੭੨ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ੧੪ ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਬਟਾਲਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਭੀੜ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਉਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣਾ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਪਈਆਂ।

ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੱਕ ਲਗਭਗ ੩-੧/੨ ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ੧੪ ਦਸੰਬਰ ੨੦੨੧ ਨੂੰ, ਕਿਰਾਏ ਦੀ ਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਸਵੇਰੇ ੫.੩੦ ਵਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਡਰ ਤੋਂ ਮੁੜਦੇ ਟ੍ਰੈਕਟਰਾਂ ਦੇ ਜਾਮ ਲਗ ਜਾਣ ਦੇ ਖਦਸ਼ੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਸਵੇਰੇ ੫ ਵਜੇ ਹੀ ਚੱਲ ਪਏ। ਭਾਵੇਂ ਕਾਹਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਧੁੰਦ ਸਾਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘੇਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਧੁੰਦ-ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ (ਫੌਗ ਲਾਈਟਸ) ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਲੂ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਬਿਆਸ ਤੱਕ ਸੜਕ ੮ ਮਾਰਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਬਿਆਸ ਤੋਂ ਬਟਾਲਾ ਰਾਹੀਂ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੱਕ ਇਹ ਇਕੱਹਿਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਟੁੱਟੀ ਸੜਕ ਅਤੇ ਧੁੰਦ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਪਿਆ। ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ੯ ਵਜੇ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।

ਲਾਂਘਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ। ੧੯੪੭ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਰੋਵਾਲ ਤੋਂ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੁਤੇ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ੧੧੮ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ। ਨਾਰੋਵਾਲ ਤੋਂ ਸ਼ਕਰਗੜ੍ਹ ਉਪ-ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੜਕ, ਜਿੱਥੇ ਦਰਬਾਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਡਬਲ ਸੜਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ-ਚੱਕ ਅਮਰੂ ਰੇਲ ਲਾਈਨ ਉਤੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ' ਲਾਹੌਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ੫ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਪਿੰਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਤਹਿਸੀਲ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਨਗਰ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ।

ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਡੇਹਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ੫੪ ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਬਟਾਲਾ ਤੋਂ ੩੫ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੋਂ ੩੯ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ੫ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਪਿੰਡ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ, ਤਹਿਸੀਲ ਬਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਡੇਹਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪੂਰਾ ਗਲਿਆਰਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਲਾਂਘੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਂ ਲਾਂਘੇ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਐਸਐਫ ਦੀ ਚੈਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਕਾਰ ਪਾਰਕਿੰਗ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਜੋ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਉਤੇ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਡ੍ਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੱਕ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਕੇ ਅਸੀਂ ਚੈਕਿੰਗ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ੨੦ ਡਾਲਰ ਦੀ ਫੀਸ ਜਮਾਂ ਕਰਾਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਚਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ ਲਾਂਘੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਤੇ ਫਿਰ ਜਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਦਾਖਲੇ ਵੇਲੇ ਇਹ ਡਾਲਰ ਮਿਲ ਜਾਣੇ ਸਨ।ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਜਣਿਆਂ ਦੇ ੬੦ ਡਾਲਰ ਬਦਲਵਾਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਡਾਲਰ ਬਰਾਬਰ ੮੦ ਰੁਪਏ ਸਨ ਜੋ ੬੦ ਡਾਲਰ ਦੇ ੪੮੦੦/- ਬਣਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਨੇ ਨੋਟ ਬਦਲੀ ਦੇ ਚਾਰਜ ੧੩੫/- ਰੁਪਏ ਹੋਰ ਲਏ। ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਰੰਸੀ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਊਂਟਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਕਰੰਸੀ ਬਦਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਰੋਨਾ ਲਈ ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਰਿਪੋਰਟ ਅਤੇ ੨ ਟੀਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲਾਈਨ ਕਾਫੀ ਵੱਡੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਦੋ ਹੋਰ ਜਾਂਚਾਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਿੰਟ ਅਤੇ ਫੋਟੋਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਉਤੇ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਚੈਕਿੰਗ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਕੁਝ ਵੀ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਸਾਮਾਨ ਜਾਂ ਵਸਤ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਰਾਥਨ ਚੈਕਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਸਮਾਨ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਸਖ਼ਤ ਜਾਂਚਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਥ੍ਰੀ ਵ੍ਹੀਲਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਦੂਰੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤੁਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂਵਿਚੋਂ ਉਠਦੀਆਂ ਮਹਿਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਭਰਵਾਂ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ੨੦ ਡਾਲਰ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸਾਡੇ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਸੱਠ ਡਾਲਰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬੈਂਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ੨੦ ਡਾਲਰ ਦਾ ਇਕ ਨੋਟ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਇਕ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਭਾਰਤੀ ਐਸ.ਬੀ.ਆਈ. ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈਣ ਸਮੇਂ ਇਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੰਡੀਅਨ ਬੈਂਕ ਵੱਲੋਂ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਗਲਤ ਨੋਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀਹ ਡਾਲਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਉੱਚ ਦਰਾਂ ਅਦਾ ਕਰਨੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡਾਲਰ ਦੀ ਕੀਮਤ ੮੦/- ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ੧੬੦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਨ ਭਾਵ, ਭਾਰਤੀ ੧੦੦ ਰੁਪਏ ਲਈ ੧੮੫/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ੨੦ ਡਾਲਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੱਛੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਗੁਰਚਰਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ੪੦੦੦/- ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਰਕਮ ਲਈ ੭੪੦੦/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਮਿਲੇ। ਬਕਾਇਆ ਐਕਸਚੇਂਜ ਅਤੇ ਫੀਸ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਜਾਂਚਾਂ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।

ਸਾਡੇ ਪਾਸਪੋਰਟ, ਵੀਜ਼ਾ, ਆਰਟੀਪੀਸੀਆਰ ਅਤੇ ੨ ਟੀਕੇ ਦੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉੱਥੇ ਸਾਡੀ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੈਂਡ ਪੇਪਰ ਉਤੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਪਾ ਕੇ ਸਾਡੀਆਂ ਚਾਰ ਉਂਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਏ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਅਪਰਾਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸਾਨੂੰ ਗਲਾਂ ਵਿਚ ਲਟਕਾਏ ਜਾਣ ਲਈ ਸ਼ਨਾਖਤੀ ਕਾਰਡ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਾਡੀ ਪਿਛਲੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੇਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਲਗਭਗ ੭-੮ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣੇ ਪਏ ਸਨ।

ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਟੈਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ-ਜਾਂਚ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਚਾਰੇ ਕੋਨਿਆਂ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆiਰਆਂ ਦੇ ਗੁੰਬਦਾਂ ਵਰਗੇ ਗੁੰਬਦ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਖਿੱਚ ਭਰੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਲੈਣੋਂ ਅਸੀਂ ਰੁਕ ਨਾ ਸਕੇ। ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ 'ਤੇ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਰਾਵੀ ਪੁਲ ਤੋਂ ਲੰਘੀ। ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਦਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਤੈਰਾਕ ਜਾਂ ਛੋਟੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਘਾਹ ਉੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਖੇਤ ਵੀ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਹੁਣੇ-ਹੁਣੇ ਕਣਕ ਉੱਗੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਸ਼ਨੀ ਡਿਉਢੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੁੱਲ ਉੱਗੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਸਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੇਂਦੇ ਦੇ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਨਮੋਹਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਚਾਲਕ ਅਫਸਰ ਨੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਫਰ ਸਮੇਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਈ ਗਰਦਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਟੈਗ ਰੱਖਣੇ ਹੋਣਗੇ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਣ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਿਹਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਡਿਉਢੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ, ਸਾਡੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ 20 ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਰਸੀਦ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਜੋੜਾ ਖਾਨਾ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਤੀਰ ਉਤੇ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸੀ ਤੇ ਥੱਲੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਕ ਇਕਾਂਤ ਸਮਾਧ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸੀ । ਖੇਤ ਬੀਜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ ਤੇ ਗੋਡੇ ਗੋਡੇ ਕਾਹੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ । ਸਾਹਮਣੇ ਦੁੱਧ ਵਰਗਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਸੀ।ਸਫੈਦ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ੨੦੧੬ ਵਿਚ ਏਥੇ ਆਏ ਸਾਂ ਤਾਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਫੈਲਾਅ ਇਸ ਤੋਂ ਚੌਥਾ ਹਿਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਹਿਬ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ੮੫੦ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਲਗਾ ਦਿਤੀ ਹੈ।​

ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਖਿੱਚ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਲਿਆ।ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਚੌਕੋਰ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਭਵਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮੂਹ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਫੈਦ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਫੈਦ ਰੰਗ ਦਾ ਭਵਨ ਖਿੱਚਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਦਿੱਖ ਦਾ ਸੀ।ਥੱਲੇ ਫਰਸ਼ ਉਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗਜ਼ ਪੱਥਰ ਤੱਕ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਫੈਦੀ ਦਾ ਇਹ ਮੰਜ਼ਿਰ ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਦੀ ਦਿੱਖ ਵੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਸ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦੀ ਯਾਦ ਆਮੁਹਾਰੇ ਮਨਾ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਆਉਂਦੀ ਸੀ।ਪੱਥਰੀਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਉਤੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣਾ ਘਾਹ ਉਤੇ ਚੱਲਣ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ੨੦੧੬ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਵਿਚ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਚਿੱਟੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਪਰ ਸਾਡੀ ਪਹਿਲੀ ਤਰਜੀਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ੧੮ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਉਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਇਸਦਾ ਅਸਲ ਅਹਿਸਾਸ ਮਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਯਾਤ੍ਰਾ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ।ਧੁੰਦ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਲਈਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਅਕਸਾਂ ਨੂੰ ਧੁੰਦਲਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਦ ਧੰਦ ਹਟੀ ਤਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਬੋਰਡ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਇਸ ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਅਤੇ ਜੋ ਤੱਥ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ, ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।​

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ"। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਕੋਠੇ ਪਿੰਡ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਡਾਕਖਾਨਾ ਕਜਰੂੜ, ਤਹਿਸੀਲ ਸ਼ਕਰਗੜ੍ਹ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਾਰੋਵਾਲ, ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹੈ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਰੋੜੀਆ ਅਤੇ ਅਜੀਤਾ ਰੰਧਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਵ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ੧੮ ਸਾਲ (੧੫੨੨-੧੫੩੯) ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਇਥੇ ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਸਤਿਸੰਗਤ, ਖੇਤੀ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਲਈ ਸਦਾਵਰਤ ਲੰਗਰ ਤੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਲੰਮੀ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੀ ਵੱਸ ਗਏ।ਬਾਣੀ ਰਚਣਾ ਤੇ ਸੰਪਾਦਨ, ਕੀਰਤਨ ਪਰਵਾਹ, ਸੱਚ-ਸੁਚ ਤੇ ਭਰਾਤਰੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਦੇਣਾ, ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ, ਕਰਵਾਉਣਾ ਤੇ ਵਰਤਾਉਣਾ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿਸਾ ਸਨ।। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਉਤੇ ਅਮਲ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਸਾਰਵਜਨਿਕ ਨਹੀ ਕਰਦੇ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮੰਜੀਆਂ ਵੀ ਥਾਪੀਆਂ । ਸੱਚ ਤੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੰਜੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, (ਤੁਲੰਭਾ ਵਿੱਚ ਸੱਜਣ, ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸਾਲਸ ਰਾਏ ਅਤੇ ਅਧਰਕਾ, ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਝੰਡਾ ਬਾਢੀ, ਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਨਾਭ ਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਜੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਥਾਪੇ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਹੁਣ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਵਧ ਫੁੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੀਆਂ ਸੂਬਾਈ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹੋਏ ਇੰਨੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਜਪੁਜੀ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੋਦਰ (ਰਹਿਰਾਸ) ਅਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲਾ ਦਾ ਪਾਠ ਨਿਯਮਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯਮਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਨਿਯਮਿਤ ਧਾਰਮਿਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਨਿਯਮਤ ਇਕੱਠ ਵਿਚ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਪੁਜੀ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਕਰਦੇ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ, ਸਰਵਭੌਮਿਕ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨਤਾ, ਉਸਦੇ ਦਿਆਲੂ ਸੁਭਾ, ਨਾਮ' ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸੁੱਚ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਲੋਕ ਜਾਤ, ਰੁਤਬੇ ਜਾਂ ਦੌਲਤ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਕਰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਕੇ ਏਕਤਾ, ਭਰਾਤਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਮਹਤਵ ਸਮਝਾਉਂਦੇ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਰੋੜੀਆ ਅਤੇ ਅiਜਤਾ ਰੰਧਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉਤੇ ੧੬੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬੀ.ਐਸ.ਗੁਰਾਇਆ ਅਨੁਸਾਰ ੧੩੭੧ ਕਨਾਲ ੭ ਮਰਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਨਾਮ ਹੈ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਪੱਖੋਕੇ ਨਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਟਵਾਰੀ ਮੂਲਾ ਚੋਨਾ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਹੁਰਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹਿਤਾ ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਜੀਤਾ ਰੰਧਾਵਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਜੀਤਾ ਰੰਧਾਵਾ ਤੇ ਕਰੋੜੀਆ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਬਿਨਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਵੈ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਬੀਲੇ, ਨਸਲ ਜਾਂ ਸੰਪਰਦਾ ਵਰਗੀਆਂ ਤੰਗ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਬੁੱਢਾ, ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ), ਤਾਰੂ ਪੋਪਟ, ਪ੍ਰਿਥੀ, ਖੇੜਾ, ਅਜੀਤਾ ਰੰਧਾਵਾ, ਸ਼ੇਖ ਮੱਲੋ ਅਤੇ ਉਬਰੇ ਖਾਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਚੋਣਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੁ ਪੁਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਲਈਆਂ ਤਾਂ ਲਹਿਣਾ ਅੰਗਦ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਹੋਇਆ।

ਖਡੂਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਲਹਿਣਾ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਜਵਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਭਗਤ ਸੀ। ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਜਵਾਲਾ ਜੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਖਡੂਰ ਅਤੇ ਜਵਾਲਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਲੰਘਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਵਧ ਗਈ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾਂ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹੀ ਹੋ ਰਹੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣਿਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿਤਾ ਕਿ ਲਹਿਣਾਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਏਥੇ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਕਾਰਨ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿਸ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਉਹ ਦੇਵੀ ਦੇ ਮੰਦਰ 'ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਡੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕਰੇ! ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਏ।ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅੰਤ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਲਈ ਪਰਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਕੱਢ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਗਿੱਲੇ ਘਾਹ ਦਾ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦੇਵੇਗਾ, ਗਿੱਲੇ ਘਾਹ ਦੀ ਪੰਡ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ । ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾਗੀ ਹੋਏ ਦੇਖੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲਹਿਣੇ ਨੂੰ ਗਿੱਲੇ ਘਾਹ ਦੀ ਪੰਡ ਕਿਉਂ ਚੁੱਕਣ ਦਿਤੀ ਸਾਰੇ ਕਪੜਿਆਂ ਤੇ ਦਾਗ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਸਿੰਧੂਰ ਦੇ ਛਿੜਕਾ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ।"



ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਂਡਾ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਂਡੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਬਿਨਾ ਦੇਰ ਕੀਤੇ ਗੰਦੇ ਵਾਣੀ ਨੂੰ ਹੰਗਾਲ ਕੇ ਭਾਂਡਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮੰਡਲੀ ਆਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਲੰਗਰ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਦਰਖਤ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਸੰਗਤ ਲਈ ਭੋਜਨ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਇਕ ਦਮ ਦਰਖਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਦਰਖਤ ਹਲੂਣਿਆਂ ਤੇ ਭੋਜਨ ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਵਰਸ ਪਿਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਚਾਦਰ ਹੇਠ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਮਾਸ ਖਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਝਿਜਕ ਹੋ ਚਾਦਰ ਚੁੱਕੀ । ਥੱਲੇ ਕਿਸੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਪਰੀਖਿਆਂਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੇ ਜਪੁਜੀ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਯੋਗ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।



ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, ਪੰਜ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਾਰੀਅਲ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਲਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਤੁਸੀਂ ਮੇਰਾ ਅੰਗ ਹੋ ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਮ ਅੰਗਦ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਹੋਵੋਗੇ”। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮੰਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ੨੨ ਸਤੰਬਰ ੧੫੩੯ ਈ: (੨੩ ਅੱਸੂ ਸੰਮਤ ੧੫੯੬) ਨੂੰ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਏ।

ਇੱਕ ਦੰਦਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦੇਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਚਾਦਰ ਚੁੱਕੀ ਤਾਂ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਮਿਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ।। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਅੱਧੇ ਫੁੱਲ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਲਏ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਅੱਧੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸਮਾਧ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਮਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ।ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਮੁਖੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਦੋ ਸੁੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਕ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਸੱਚਾ ਜੀਵਨ ਜੀਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਰਸ਼ਦ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਦੋ ਯਾਦਗਾਰਾਂ, ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਾਡੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਰਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀਆਂ ਆਖਰੀ ਰਸਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਛੱਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਢਾਈ ਵਾਲੀ ਚਾਦਰ ਥੱਲੇ ਢੱਕੀ ਗੁਰੁ ਜੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ, ਜਿਸਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਗਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਹ ਸੁੰਦਰ ਸਹਿ-ਹੋਂਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਥਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ, “ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਪੀਰ” । (ਨਾਨਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਪੀਰ ਹਨ)।

ਅੱਗੇ, ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਗਏ।ਜਦ ਅਸੀਂ ੨੦੧੬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਾਂ ਉਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਮਾਧੀ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਪਰ ਵਾਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਥੋੜੀ ਸੀ ਪਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਯਾਤਰੂਆਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ।

ਅੱਗੇ, ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਗਏ।ਜਦ ਅਸੀਂ ੨੦੧੬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਾਂ ਉਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਮਾਧੀ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਪਰ ਵਾਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਥੋੜੀ ਸੀ ਪਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਯਾਤਰੂਆਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬਣਾਏ ਘਰ ਰਾਵੀ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੁੜ੍ਹਾ ਲਏ ਸਨ। । ਮੌਜੂਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਰਦਾਰ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ੧, ੩੫, ੬੦੦ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਤਹਿਤ ਇਵੈਕੂਈ ਟਰੱਸਟ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਬੋਰਡ ਰਾਹੀਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ੨੦੧੬ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ੫੦ ਪ੍ਰੀ-ਫੈਬਰੀਕੇਟਿਡ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਵੀਂ ਸੜਕ ਬਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਗਈ। ਪਰ ਜਦ ਲਾਂਘੇ ਬਾਰੇ ਦੋਨਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਲਾਂਘੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ । ਹੁਣ ੮੦੦ ਏਕੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿੱਚ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਅਲਾਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ ਇਸ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ੧੯੯੮ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਲਗਭਗ ੪ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਇੱਹ ਗਲਿਆਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਜਾਂ ਪਾਸਪੋਰਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਣ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ੨੦੧੬ ਤੱਕ ਕੋਈ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਕਸਰ ਸਰਹੱਦੀ ਵਾੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ । ਭਾਰਤੀ ਪਾਸੇ ਤੋਂ, ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਰੋਂ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ "ਦਰਸ਼ਨ ਸਥਲ" ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਨਵੰਬਰ ੨੦੨੧ ਰਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਦੂਰਬੀਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਸੰਨ ੨੦੧੯ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ੫੫੦ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਾਂਘੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਸ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀਜ਼ਾ ਅਤੇ ੨੦ ਡਾਲਰ ਦੀ ਫੀਸ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿਤੀ।



ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਤੇ ਗਰੀਬ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੋਵਿਡ ੧੯ ਕਾਰਨ ਮਾਰਚ ੨੦੨੦ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ੨੦੨੧ ਤੱਕ ਲਾਂਘਾ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।ਹੁਣ ਕੋਰੋਨਾ ਲਈ ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਨੈਗੇਟਿਵ ਆਰਟੀ ਪੀਸੀਆਰ ਰਿਪੋਰਟ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। । ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਜੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਚਾਰ ਪੁਰਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ, ਵੈਸਾਖੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਰਸੀ ਤੇ ਵਾਹਗਾ ਬਾਰਡਰ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮਾਰਕ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਭਵਨ ਸਮੂਹ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਜਿਤਨੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਥੋੜੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫੰਡ ਪਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਰਬਾਂ ਡਾਲਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ । ਜਿਸ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਵੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧੀਆ ਵਰਤਾਉ ਏਥੇ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਤੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਇਕ ਪਿਆਰੀ ਰੰਗਤ ਭਰਦੀ ਹੈ।ਯਾਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਣ।

ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਲ ਵਧੇ ਜਿਥੇ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਖੁਦ ਵਾਹੁੰਦੇ, ਬੀਜਦੇ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਵੱਢਦੇ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਕੱਢਣ ਲਈ ਫਲੇ ਚਲਾਉਂਦੇ। ਕੁਝ ਮਦਦਗਾਰ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਖੂਹ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘਰ ਤੱਕ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਭੋਜਨ ਸਮੇਂ ਸਭ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਸੋਈ ਤੋਂ ਭੋਜਨ ਛਕਦੇ। ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰ ੨੦੨੦-੨੦੨੧ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਬਾਰਡਰ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਰਸੋਈ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਧੁੰਦ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਧਰ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਟ੍ਰੈਕਟਰਾਂ ਉਤੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਜਲਦੀ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ੧੨ ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਰਦਾਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਛਕਿਆ। ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਗੁਰਚਰਨ ਨੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ, ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਰਸ਼ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੀ ਸਿੱਖ ਹਨ।

ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਪਿਛੋਂ ਅਸੀਂ ਲੰਗਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਰ ਉਥੇ ਕਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਕਲਾ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈ ੪੦੦੦/- ਰੁਪਏ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਰੰਸੀ ਵਿਚ ੭੪੦੦/- ਰੁਪੈ ਲੈ ਲਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੈਂਕ ਦੀ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ ੧੦੦/- ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਲਈ ੧੮੫/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਰੰਸੀ ਰੁਪਏ ਸੀ।ਇਹਨਾਂ ਦੁਕਾਨਾਂ 'ਤੇ ੧੦੦/- ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਲਈ ੨੦੦/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਮਿਲ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਦਰ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪੋਤੇ ਤੇਜਵੀਰ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਫਰਿੱਜ ਦੇ ਸਟਿੱਕਰ ਮੰਗਵਾਏ ਸਨ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਪੋਤਰਿਆਂ ਲਈ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਾਲੇ ਦੋ ਸਟਿੱਕਰ ਖਰੀਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਪੋਤੀਆਂ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਾਲੇ ਚਾਬੀ ਛੱਲੇ ਲੈ ਲਏ। ਦੋ ਸਟਿੱਕਰਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਚਾਬੀ ੪੦੦/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਤੇ ਦੋ ਛੱਲਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ੨੦੦/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਮੈਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ੨੦੦/- ਰੁਪਏ ਅਤੇ ੧੦੦/- ਰੁਪਏ ਦਿਤੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬੈਂਕ ਦੀ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ ਤੋਂ ੧੫/- ਰੁਪੈ ਘੱਟ ਸੀ।ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਮੈਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।

ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਆ ਕੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ। ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਰਤਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਿਉਢੀ ਵਿਖੇ ਸਾਡੇ ਗਲੇ ਦੇ ਕਾਰਡ, ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ੨੦ ਡਾਲਰ ਦੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਵਾਪਸੀ ਵੇਲੇ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਲਈ ਪੂਰੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਰੰਸੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ੨੨੦/- ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ (੪੪੦/- ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ) ਫਿਰ ਕੱਟ ਲਏ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬੈਂਕ ਨੇ ਦੂਹਰੀ ਮਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਪੈਸੇ ਕਿਸ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਕੱਟੇ ਹਨ ਮੈਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਿਆ। ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾ ਕੇ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਅਤੇ ਫਿੰਗਰ ਪ੍ਰਿੰਟਸ ਦੀ ਫਿਰ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਂ ੨੦ ਡਾਲਰ ਦਾ ਨੋਟ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਨਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਵਾਪਿਸ ਕਰਨ ਲਈ ਬੈਂਕ ਕਾਊਂਟਰ ਤੇ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਬੈਂਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਥੋਂ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ। ਉਹ ਬੀਐਸਐਫ ਦਾ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਡਾ ਨੋਟ ਬਦਲਵਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਨੋਟ ਲੈ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਨੇ ਵੀ ਜੋ ਨੋਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਬਦਲੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਤਾਂ ਘਟੀ ਦਰ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਬੈਂਕ ਰਾਹੀ ਮੋੜੇ ਦੂਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨੋਟ ਬਦਲਣ ਦੇ ੪੫ ਰੁਪਏ ਹੋਰ ਕੱਟ ਲਏ। ਦੋਵੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ 'ਤੇ ਇਸ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜੀ ਅਸੁਵਿਧਾ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਜਾਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਡੀ ਵਾਪਸੀ ਯਾਤਰਾ ਸੁਚਾਰੂ ਰਹੀ ਜਿੱਥੇ ਸਿਆਸੀ ਰੈਲੀਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ। ਤੰਗ ਟੁੱਟੀ ਸੜਕ ਦੇ ਕਾਰਨ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਬਿਆਸ ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੁੱਗਣਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ। ਲਾਂਘੇ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਲਾਂਘੇ ਤਕ ਦੁੱਗਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਸੀਐਮ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਉਪਰਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ੮ ਵਜੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਭੁੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਾਂਗੇ।

ਹਵਾਲੇ:

੧. ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ, ੧੯੭੦, ਤਵਾਰੀਖ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ, ਭਾਗ ੧, ਗੁਰੂ ੧, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਨਾ ੨੮੬

੨. ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ, ਪੰਨਾ ੨੮੬

੩. ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਤਾਰੀਖ ਨਹੀਂ

੪. ਠਾਕਰ ਸਿੰਘ, ਗਿਆਨੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਰਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ੧੯੨੩

੫. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਸੰਪਾਦਕ, ਜਨਮਸਾਖੀ ਭਾਈ ਬਾਲਾ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ੧੯੭੫

੬. ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਬੰਬਈ, ੧੯੬੯

੭. ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ। About.com. ਯੂਕੇ ਦੇ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਸਿੰਘ, ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਖੋਜ (ਮਨਮੁਖ ਤੋਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਤੱਕ)

8. Gurudwara Panja Sahib, Hasan Abdal | World Gurudwara

9. http://www.thesikhencyclopedia.com/pakistan/eminabad

੧੦. ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ "ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ

੧੧. ਕਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਪੀਐਚ.ਡੀ (ਬੋਸਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ)

12. SikhArchives.com is for sale | HugeDomains