Punjabi Guru Nanak in Sind in Fourth Udasi Part 1

[Dalvinder Singh Grewal]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸਿੰਧ ਰਾਹੀਂ ਚੌਥੀ ਯਾਤਰਾ -1

ਡਾ: ਦਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੇਵਾਲ

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਮੈਰੀਟਸ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸਿੰਧ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਯਾਤਰਾ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਲਖਪਤ ਦੇ ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰੇ। ਚੌਥੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੱਕਾ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਚਰੇ ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ NWFP, ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਸਿੰਧ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਜਾਂ ਸਿੰਧੀ ਸਿੱਖ ਸਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਨਾਨਕਪੰਥੀ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਏਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਕਬਰਾਂ, ਮਕਬਰਿਆਂ, ਪੀਰਾਂ, ਬਾਲਾ ਸੁੰਦਰੀਆਂ, ਖਵਾਜਾ ਭੈਰੋਂ, ਨਰਸਿੰਘ, ਬੀਰ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਨਾਮ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ, ਸਚਿਆਰ ਜੀਵਨ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚਲਾਇਆ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਡਿਆਰੇ ਲਾਲ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਨਾਨਕਪੰਥੀ

ਸਿੰਧ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਜਾਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਉਦਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਨਕਪੰਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਪਸ਼ਟ ਸੀਮਾ ਹੈ। ਉਦਾਸੀ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, 'ਤਿਆਗੀ', ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਵਿਆਹ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਰਬਾਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਟਿਕਾਨੋ (ਨਾਨਕਪੰਥੀਆਂ ਦਾ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੋਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਦਰਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਟਿੱਕਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਦਰਬਾਰਾਂ, ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਜੋ ਕੁਝ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੱਖਰ ਵਿਖੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਧੋ ਬੇਲੋ ਦਾ ਟਾਪੂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਪਲੈਕਸ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬਾਬਾ ਬਣਖੰਡੀ ਮਹਾਰਾਜ, ਇੱਕ ਉਦਾਸੀ ਤਪੱਸਵੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਸੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਤਪੱਸਿਆ ਦਾ ਵਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਫਿਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ - ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਠੱਟਾ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਹੋਰ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਠੱਟਾ ਤੋਂ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪਿੰਡ ਫਕੀਰ ਜੋ ਗੋਠ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਦਰਬਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਦਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਹਨ। [2] "ਮੁਸਲਿਮ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਬਚਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਣ, ਮੁਨਾਸਬ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਉਭਾਰ ਸੀ। ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਾਸੀ ਹੋਏ ਸਿੰਧੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਗੁਆਂਢੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਕਇਮ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਕੜ ਬਣ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਧੀ ਨਾਨਕਪੰਥੀਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਤੀ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ, ਤੇ ਪਿਆਰ ਸੱਚਾ, ਸੁੱਚਾ ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਪੱਕੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ ਵੇਲੇ ਮੱਕਾ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ NWFP ਅਤੇ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਡੇਰਾ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿੰਧ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ।

ਮਾਨਕੇਰਾ:

ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਬਾਹਰ ਰੁਕੇ। ਇਲਾਕਾ ਖਜੂਰਾਂ ਅਤੇ ਛੋਲਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਛੋਲੇ ਖਾਣੇ ਚਾਹੇ। ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਮਰਦਾਨਾ ਛੋਲੇ ਖਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਸਮਝ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਦੁਪੱਟਾ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾਣ ਲਈ ਖਜੂਰ ਅਤੇ ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ ਛੋਲੇ ਲਿਆ ਅੱਗੇ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ: 'ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿਚ ਸੌਣ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਮਿਠਾਈਆਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਬਖਸ਼ੇ। ਤੁਹਾਡੀ ਇੱਕ ਰਾਜੇ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਹੋਵੇ। ” ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇਹ ਅਸੀਸ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਖੀ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਔਲਾਦ ਦੇ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਅਪਣੇ ਵਿੱਚੌਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਖੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣਗੇ; ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਚੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਲੜਕੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਖਜੂਰ ਅਤੇ ਛੋਲੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਭਰ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਘਰ ਪਰਤ ਆਇਆ। ਉਦੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਨਹੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਦੁਆਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਦੁਆਰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਇੰਚਾਰਜ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਬੈਠੇ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲੇ ਅਨੁਾਰ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। [1, 5]

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਫੋਫਲਜ਼ਈ ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੇਲਜ਼ਈ ਅਤੇ ਬਾਰਕਜ਼ਈ ਪਠਾਣਾਂ ਅਤੇ ਬਲੋਚਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਦੇ ਟਿੱਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਲਾਲ ਹੈ, ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਚਿੱਟਾ ਹੈ, ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘਾਹ ਤਾਜ਼ਾ ਹਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਇੱਕ ਅਨੰਦਮਈ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣਿਆਂ ।ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉਹ ਸੰਗਰ, ਮੰਗਰ, ਡੇਰੇਦੀਨ ਪਨਾਹ, ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਰੋਹ ਦੇਸ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। [1,5]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਡੇਰਾ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਠਹਿਰੇ ਸਨ, ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ "ਨਗਾਹਾ" ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੱਕੀ ਸੜਕ ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਇਸ ਕਸਬੇ ਵੱਲ ਸਿੱਧੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।

ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਦੀ ਕਥਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ, “ਚੌਖੰਡੀ ਪੀਰ ਨੂੰ ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਸੁਲਤਾਨ ਲਾਲਾਂ ਵਾਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂ ਇਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੱਕਰੀਆਂ, ਪੱਕੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੱਯਦ ਜ਼ੈਨੁਲ ਅਰਬ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਕਸਬੇ ਦੇ ਕਾਰਸੀ ਕੋਟ ਵਿਖੇ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਪੀਰੋ ਜੱਟ ਦੀ ਧੀ ਆਇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਿਕਰਮੀ ਸੰਮਤ 1142 ਵਿੱਚ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਸ਼ੇਖ ਮੌਜੂਦ ਚਿਸ਼ਤੀ ਪੀਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿਮਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਸਮੀਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਔਰਤ ਕਰਕੇ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਉਹ ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੌਂਕਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਕਰਮ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਜ਼ੈਨਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੁਤਰ ਸਰਜੂਦੀਨ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਉਜਾੜ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਿਆਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਝਰਨਾ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿੱਥੇ ਸੰਵਤ 1201 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਨਗਾਹਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ । ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ 1224 ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਉਸਦੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਕਬਰ ਬਣ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਜਿੱਥੇ ਅਤੇ ਚੇਤ ਵਿੱਚ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।[6]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਜ਼ਰਤ ਸਖੀ ਸਰਵਰ ਦੀ ਸਮਾਧ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਹੁਕਮ ਚੰਦ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਕੋਠੜੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਹਨ"। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਰ (ਮਕਬਰਾ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੇਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਜਾਮਪੁਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹਨਦ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਨੂੰ ਹਿਰਨਕਸ਼ਯਪ ਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਾਮਪੁਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਫਜ਼ਲਪੁਰ ਅਤੇ ਮੀਰਾਂਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ।[6]

ਉੱਚ ਜ਼ਿਲਾ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ

ਉਚ ਸ਼ਰੀਫ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਅਹਿਮਦਪੁਰ ਸ਼ਰਕੀਆ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੀਰ ਜਲਾਉਦੀਨ ਬੁਖਾਰੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ (ਮਕਬਰਾ) ਇਸ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਹ ਕਬਰ ਇੱਕ ਟਿੱਲੇ ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਖੂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਖੂਹ ਜਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਰਾੜੇ ਦਾ ਖੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਏਥੋਂ ਦੇ ਪੀਰਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੰਜ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ।[7,8 ]

ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਖੂਹ​

(1) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਖੜਾਵਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ) (2) ਬੈਰਾਗਨ (ਚਲਦੀ ਸੋਟੀ ਜੋ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਹੱਥ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) (3) ਪਥਰ ਕਾ ਗੁਰਜ (ਗਦਾ) (4) 2 ਪੱਥਰ ਦਾ ਕੜਾ ।( 5) 1.5 ਫੁੱਟ x 1 ਫੁੱਟ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਉਸ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਪੀਰਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ। (ਸ੍ਰੀ ਰਾਗ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆ- ਪੰਨਾ 64)

ਮੁਕਾਮੁ ਕਰਿ ਘਰਿ ਬੈਸਣਾ ਨਿਤ ਚਲਣੈ ਕੀ ਧੋਖ ॥ ਮੁਕਾਮੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ ਜਾ ਰਹੈ ਨਿਹਚਲੁ ਲੋਕ ॥ 1 ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੈਸਿ ਮੁਕਾਮੇ ॥ ਕਰਿ ਸਿਦਕੁ ਕਰਣੀ ਖਰਚੁ ਬਾਧਹੁ ਲਾਗਿ ਰਹੁ ਨਾਮੇ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੋਗੀ ਤ ਆਸਣੁ ਕਰਿ ਬਹੈ ਮੁਲਾ ਬਹੈ ਮੁਕਾਮਿ ॥ ਪੰਡਿਤ ਵਖਾਣਹਿ ਪੋਥੀਆ ਸਿਧ ਬਹਹਿ ਦੇਵ ਸਥਾਨਿ ॥ 2 ॥ ਸੁਰ ਸਿਧ ਗਣ ਗੰਧਰਬ ਮੁਨਿ ਜਨ ਸੇਖ ਪੀਰ ਸਲਾਰ ॥ ਦਰਿ ਕੂਚ ਕੂਚਾ ਕਰਿ ਗਏ ਅਵਰੇ ਭਿ ਚਲਣਹਾਰ ॥ 3 ॥ ਸੁਲਤਾਨ ਖਾਨ ਮਲੂਕ ਉਮਰੇ ਗਏ ਕਰਿ ਕਰਿ ਕੂਚੁ ॥ ਘੜੀ ਮੁਹਤਿ ਕਿ ਚਲਣਾ ਦਿਲ ਸਮਝੁ ਤੂੰ ਭਿ ਪਹੂਚੁ ॥ 4 ॥ ਸਬਦਾਹ ਮਾਹਿ ਵਖਾਣੀਐ ਵਿਰਲਾ ਤ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥ ਨਾਨਕੁ ਵਖਾਣੈ ਬੇਨਤੀ ਜਲਿ ਥਲਿ ਮਹੀਅਲਿ ਸੋਇ ॥ 5 ॥ ਅਲਾਹੁ ਅਲਖੁ ਅਗੰਮੁ ਕਾਦਰੁ ਕਰਣਹਾਰੁ ਕਰੀਮੁ ॥ ਸਭ ਦੁਨੀ ਆਵਣ ਜਾਵਣੀ ਮੁਕਾਮੁ ਏਕੁ ਰਹੀਮੁ ॥ 6 ॥ ਮੁਕਾਮੁ ਤਿਸ ਨੋ ਆਖੀਐ ਜਿਸੁ ਸਿਸਿ ਨ ਹੋਵੀ ਲੇਖੁ ॥ ਅਸਮਾਨੁ ਧਰਤੀ ਚਲਸੀ ਮੁਕਾਮੁ ਓਹੀ ਏਕੁ ॥ 7 ॥ ਦਿਨ ਰਵਿ ਚਲੈ ਨਿਸਿ ਸਸਿ ਚਲੈ ਤਾਰਿਕਾ ਲਖ ਪਲੋਇ ॥ ਮੁਕਾਮੁ ਓਹੀ ਏਕੁ ਹੈ ਨਾਨਕਾ ਸਚੁ ਬੁਗੋਇ ॥ 8 ॥ 17 ॥ ( ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮਹਲਾ 1 ਘਰੁ 2 ॥ ਸ੍ਰੀ ਰਾਗ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆ. ਪੰਨਾ 64) ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਸਤਾਰਹ ਅਸਟਪਦੀਆ ॥

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ, ਕੰਧਕੋਟ, ਜਿਲਾ ਜੈਕਬਾਬਾਦ​

ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੈਕਬਾਬਾਦ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਕੰਧਕੋਟ ਦੇ ਸੁਨਿਆਰ (ਸੁਨਿਆਰਾ) ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਨਾਨਕਵਾੜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਥੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹਨ। ਦਰਬਾਰ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ। ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ, ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ, ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਹਨ।[1, 9 ]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਧੂ ਬੇਲਾ, ਸੱਖਰ​

ਮਿੱਠਨ ਕੋਟ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਥੇ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 'ਸਾਧ ਬੇਲਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ 'ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂ' ਬਾਬਾ ਨਵ ਖੰਡੀ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਰਾਚੀ 'ਬਾਂਦਰ' ਚਲੇ ਗਏ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ 'ਅਕਾਲੀ ਬੁੰਗਾ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਰੋਹੜੀ ਅਤੇ ਸੱਖਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਗਦੀ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਰੋਹੜੀ ਪੁਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਖਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰਦਿਆਂ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਮਾਰਤ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਧੂ ਬੇਲਾ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੱਕ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਉਤਰਦੀ ਹੈ। ਫੋਅਰ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਠਹਿਰੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦਾ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟਾਪੂ ਹੈ। ਇਸ ਟਾਪੂ 'ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਇਕ ਮਨਮੋਹਕ ਇਮਾਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਰਮ ਮੰਦਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਸਮਾਧਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਮਰਪਣ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਗ (ਮੁਹੱਲਾ 1 ਘਰ 1) ਵਿੱਚ ਰਚਿਤ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ:

ਮੋਤੀ ਤ ਮੰਦਰ ਊਸਰਹਿ ਰਤਨੀ ਤ ਹੋਹਿ ਜੜਾਉ ॥ ਕਸਤੂਰਿ ਕੁੰਗੂ ਅਗਰਿ ਚੰਦਨਿ ਲੀਪਿ ਆਵੈ ਚਾਉ ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ 1॥ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਜੀਉ ਜਲਿ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਮੈ ਆਪਣਾ ਗੁਰੁ ਪੂਛਿ ਦੇਖਿਆ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਥਾਉ ॥1 ॥ ਰਹਾਉ॥ ਧਰਤੀ ਤ ਹੀਰੇ ਲਾਲ ਜੜਤੀ ਪਲਘਿ ਲਾਲ ਜੜਾਉ ॥ ਮੋਹਣੀ ਮੁਖਿ ਮਣੀ ਸੋਹੈ ਕਰੇ ਰੰਗਿ ਪਸਾਉ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ ॥2॥ ਸਿਧੁ ਹੋਵਾ ਸਿਧਿ ਲਾਈ ਰਿਧਿ ਆਖਾ ਆਉ॥ ਗੁਪਤੁ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ਬੈਸਾ ਲੋਕੁ ਰਾਖੈ ਭਾਉ ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ ॥3॥ ਸੁਲਤਾਨੁ ਹੋਵਾ ਮੇਲਿ ਲਸਕਰ ਤਖਤਿ ਰਾਖਾ ਪਾਉ॥ ਹੁਕਮੁ ਹਾਸਲੁ ਕਰੀ ਬੈਠਾ ਨਾਨਕਾ ਸਭ ਵਾਉ ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ ॥4 ॥1 ॥ ਰਾਗੁ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ਪਹਿਲਾ 1 ਘਰੁ 1॥ )

'ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੋਤੀਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਮਹਿਲ ਹੁੰਦਾ, ਜਵਾਹਰਾਤ ਜੜ੍ਹਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਕਸਤੂਰੀ, ਕੇਸਰ ਅਤੇ ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਨਾਲ ਸੁਗੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ - ਪਰ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਜੇ ਮੈਂ ਭਟਕ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ ਵਿੱਚ ਨਾ ਆਵੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਬਾਝੋਂ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੜੀ ਝੁਲਸੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਸੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸਮਝਿਆਂ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਇਸ ਮਹਿਲ ਦਾ ਫਰਸ਼ ਹੀਰਿਆਂ ਅਤੇ ਲਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਜੇ ਮੇਰਾ ਬਿਸਤਰਾ ਲਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਜੇ ਸਵਰਗੀ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੇ ਮੁਖੜਿਆਂ ਨਾਲ, ਪਿਆਰ ਦੇ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਕ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ - ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ, ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਕੇ ਜੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਾਂ ਭੁਲਾ ਦਿੱਆਂ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ ਅੰਦਰ ਨਾ ਆਵੇ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਸਿੱਧ ਬਣ ਜਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰ ਕਰਕੇ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਦਿੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੋ ਜਾਵਾਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋਕ ਮੈਥੋਂ ਡਰਨ ਲੱਗ ਪੈਣ: ਇਹ ਸਭ ਕਰ ਕੇ, ਜੇ ਮੈਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਨਾ ਆਵੇ। ਜੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਾਂ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੰਘਾਸਣ ਤੇ ਬੈਠਾਂ, ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਾਂ ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਇਕੱਠਾ ਕਰਾਂ -ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ : ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਤਨਾ ਕੁਰਾਹੇ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵਿਸਰ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਚਿੱਤ ਵਿਚ ਨਾ ਆਵੇ। (ਪੰਨਾ 15)

ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੀਵਾਲੀ ਅਤੇ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਪੁਜਾਰੀ ਬਾਬਾ ਧੰਨਾ ਰਾਮ ਜੀ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਕਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ।[2, 10, 11]

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਜਿੰਦ ਪੀਰ, ਜਿਲਾ ਸੱਖਰ​

ਸੱਖਰ ਸਿੰਧ ਸੂਬੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਹੌਰ-ਕਰਾਚੀ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਹੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਪੁਲ ਸੱਖਰ ਅਤੇ ਰੋਹੜੀ ਦੇ ਕਸਬਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪੁਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਇੱਕ ਸੜਕ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੜਕ ਪੁਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁੜਦੀ ਹੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਿੰਦ ਪੀਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ਵਾਜਾ ਪੀਰ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਗਏ। [10, 11] ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਟਾਪੂ ਸਾਧੂ ਬੇਲਾ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਝੂਲੇ ਲਾਲ ਉਦਾਸੀ ਸਾਧੂ ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੁਜਾਰੀ ਸੀ। ਸਖਰ ਅਤੇ ਭਖਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ, ਜਿਲਾ ਸਖਰ

ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਸੱਖਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸਿੰਧੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ " ਸਮਾਧ ਆਸ਼ਰਮ ਪੂਜ ਉਦਾਸੀਆਂ " ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਬੋਹੜ ਜਿਸ ਦੀ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਧਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਧਾਂ 'ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਧਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਮਾਧ ਆਸ਼ਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਗਤ ਨਾਨਕਪੰਥੀ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1, 13, 14,15]

ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਜਿਆਦਾਤਰ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਹਨ)। ਉਥੇ ਨੂਰ ਨਿਸ਼ਤਰ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਸਾਈ ਜੋ ਕੁਝ ਬੱਕਰੀਆਂ ਚਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਕ ਫਕੀਰ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਗਲਾਸ ਦਿਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ। ਕਸਾਈ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਮੈਂ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਹਾਂ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਫਕੀਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਅਸੀਸਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੱਚ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਦੁੱਧ ਲਿਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਬਣਾ ਦੇਵੋਗੇ।” ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਅਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੋ (ਸਵੇਰੇ) ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰੋ। ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।” ਦਾਊਦ ਨਾਂ ਦੇ ਜੁਲਾਹੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਲਈ ਗਲੀਚਾ (ਗਲੀਚਾ ਜਾਂ ਦਾਰੀ) ਲਿਆਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗਲੀਚਾ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ਧਰਤੀ ਗਲੀਚਾ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਗਲੀਚਾ ਨਾ ਤਾਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [16, 17]

ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਗਰਭਵਤੀ ਕੁੱਤੀ ਸੀ ਜੋ ਠੰਡ ਨਾਲ ਕੰਬ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਇਹ ਗਲੀਚਾ ਇਸ ਗਰਭਵਤੀ ਕੁੱਤੀ 'ਤੇ ਪਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਦਿਓ।" ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਦਾਊਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬੇਔਲਾਦ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਿੰਧ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।[1, 13, 14]

ਸਿੰਧ ਦਾ ਇੱਕ ਕਨੱਈਆ ਲਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣਾ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਕਨੱਈਆ ਲਾਲ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ। ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜ਼ਖਮੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣਾ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਕਨੱਈਆ ਲਾਲ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਹ "ਖਟ ਵਾਰੋ ਬਾਓ (ਖਾਟ ਵਾਲਾ ਬਾਵਾ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।" ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਰੁਕਨਪੁਰ, ਲੜਕਾਣਾ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ ਪਹੁੰਚੇ। ਹੜੱਪਾ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ, ਰਾਜਨਪੁਰ, ਸੀਤਪੁਰ, ਮਿਠਨਕੋਟ, ਸੁਹਾਣਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹਲਾਨੀ, ਬੁਲਾਨੀ ਪਹੁੰਚੇ। [1]